رحیم میدانی معاون امور آب و آبفای وزیر نیرو با حضور در خبرگزاری ایلنا به ارزیابی مسئله بحران آب، وضعیت آبرسانی به صنایع، معضلات افزایش جمعیت و دامن زدن به مسئله تنش آبی، روستاهایی که به دلیل وضعیت آب در حال متروکه شدن هستند، چالش های ساخت و سازهای غیرمجاز و تجاوز به حریم رودخانه ها، بهره برداری از آب دریا جهت شرب، معضلات مطروحه در زمینه نیترات آب و… پرداخت.
رحیم میدانی در گفتوگو با خبرنگار ایلنا تصریح کرد: علیرغم اطلاع رسانی های نسبتاً گسترده در خصوص بحران آب حاکم بر کشور، هنوز این مهم به دغدغه اصلی مردم تبدیل نشده است لذا در این خصوص باید کار بیشتری انجام داد.
وضعیت آب بحرانی است
معاون وزیر نیرو افزود: متاسفانه به دلیل مبالغه گویی های معمول در کشور، چنان استنباط میشود که این موضوع صرفاً مبالغهای بیش جهت افزایش بودجه نیست اما حقیقت چنین است که وضعیت آب در کشور بیهیچ اغراقی به حالت بحرانی رسیده است.
وی تصریح کرد: بحران آب همانند دیگر پدیده های کمی، قابل اندازه گیری است ولیکن شاید شهروندان تا زمان قطع کامل آب شرب خانگی به این باور نرسند، در صورتی که عدم وقوع این اتفاق تا کنون، شاخص مناسبی برای نقض وجود بحران آب نیست.
میدانی ادامه داد: وقتی می گوییم وضعیت کشور در منابع آب بحرانی است مفهوم ریاضی آن اینست که بین منابع آب موجود و مصرفی تعادل وجود ندارد.
وی توضیح داد: در برخی از کشورها سرانه آب تجدیدپذیر کمتر از ایران است، اما مدیریت خوبی برمنابع آب دارند. مثلا سرانه ۱۵۳۰ متر مکعب در سال عدد بدی نیست در حالی که کشورهایی هستند که حتی با سرانه کمتر از ۸۰۰ متر مکعب در سال، توانستهاند کشور را از نظر مدیریت منابع آب اداره نمایند و هیچ مناقشه و درگیری وجود نداشته باشد و زندگی مردم به روال عادی بچرخد.
میدانی با ذکر مثالی از نحوه مدیریت مصرف آب در فلسطین اشغالی گفت: این کشور علیرغم سرانه آب دردسترس بسیار پایین، ولی بهره وری بالایی داشته و از منابعی که دارد درست استفاده می کند، بنابر این مرتب بحران آب را به مردم گوشزد نمی کنند.
وی ادامه داد: مشکل کشور ما عدم تعادل است زیرا در مصرف آب، به اصول توسعه پایدار هیچ توجهی نشده است.
معاون وزیر با اشاره به اینکه یکی از اصول توسعه پایدار توجه به مسائل زیست محیطی است، اظهار داشت: مثلا متاسفانه به گونه ای برنامه ریزی می کنیم که منجر به خشک شدن دریاچه ارومیه می شود واین یک ناهنجاری در مدیریت آب و از مصادیق سوء عملکرد است.
منابع آب زیرزمینی تا ۱۵ سال آینده از دست میرود
وی ادامه داد: منابع آب زیرزمینی که از داراییهای مهم کشورند با استفاده های بیش از حد و بدون برنامه ریزی رو به اضمحلال خواهند رفت به گونه ای که حتی ممکن است این دارایی مهم تا ۱۵ سال آینده از دست رفته و پیامدهای منفی نظیر نشست زمین و افزایش هزینه های بهره وری از چاه ها را در پی داشته باشد.
میدانی نمونه بازر استفاده بی رویه از آبهای زیرزمینی را در منطقه کرمان، عجب شیر و مراغه ذکر کرد و گفت: مشکل کشور در بخش آب وعلت ایجاد بحران فقط واقع شدن کشور در منطقه خشک و نیمه خشک نیست، بلکه مسئله اصلی ضعف مدیریت منابع، مصارف و استفاده بهینه از منابع آب است. حتی می توان در امر واردات و تامین غذایی مردم با اداره صحیح صنعت و کنترل میزان واردات این امر را نیز به طرز حساب شده ای مدیریت نماییم.
وی تاکید کرد: قطعاً امکان تامین کل منابع غذایی مورد نیاز کشور، با توجه به منابع آب تجدیدپذیر موجود و بهره وری مصرف در حال حاضر وجود ندارد. حتی با ارتقاء بهره وری نیز به دلیل افزایش میزان جمعیت و عدم وجود ظرفیت مناسب کشور همچنان این مهم به طور مطلوب تحقق نخواهد یافت، لذا می توان با مدیریت مناسب میزان واردات محصولات غذایی را به گونه ای تنظیم کرد که از لحاظ اقتصادی نیز به نفع کشور گردد.
معاون وزیر نیرو خاطرنشان کرد: در حال حاضر محصولات استراتژیک در هر کشوری بستگی به شرایط اقلیمی و اقتصادی متفاوت است. یعنی برای شرایط عادی یک الگو و برای شرایط اضطراری الگویی دیگر طراحی می شود برای مثال در شرایط عادی به نفع کشور نیست که خودمان گندم بکاریم بلکه باید محصولات با ارزش تری که نیاز آبی کمتری دارند، کاشته و صادر کرده و گندم را وارد کنیم.
وی ادامه داد: درهر حال فارغ از اینکه چه محصولی می کاریم توجه به این نکته مهم است که محصول با کمترین میزان آب تولید شود، یعنی به ازای هر کیلو محصول کمترین آب را مصرف کنیم بدین معنا که کاشت محصول را به فضای گلخانه ای ببریم چرا که تفاوت مصرف آبشان یک به ۱۰ خواهد بود. غیر از این مسئله کاشت محصولی که ارزش افزوده بالایی ایجاد کند حایز اهمیت است،بطوری که ارزش افزوده پسته و زغفران با گندم قابل مقایسه نیست.
میدانی به تجارت آب مجازی نیز اشاره و تصریح کرد: با صادرات یا واردات یک محصول در حقیقت حجم آبی را که برای تولید آن محصول استفاده می شود صادر یا وارد کرده ایم لذا باید الگوی کشت طوری طراحی شود که وقتی صادرات داریم آب کمتری صادر شود و درآمد بیشتری عاید کشور گردد همچنین وقتی واردات داریم آب بیشتری با هزینه کمتر وارد شود. مثلا وقتی پسته صادر می کنیم آب کمتر صادر و به ازای هر متر مکعب آب یک دلار درآمد داریم ولی درمورد گندم اینگونه نیست.
وی با اشاره به اینکه الگوی کشت در کشور بهینه نیست، افزود: واقع شدن کشور در اقلیم خشک و نیمه خشک، دلیل اصلی بحران آب در ایران نیست بلکه همه چیز به روش های مدیریت برگشته و چنانچه اصلاح شود و راه را درست انتخاب کنیم در یک دوره ۲۰ ساله منابع آب کشور به تعادل خواهد رسید.
وی در ادامه به مباحثی همچون خطر مواجهه ایران با جنگ برای آب، پرداخته و اظهار داشت: اگر سرانه آب از مقداری کمتر شود میگوییم آن منطقه وارد تنش آبی شده و یکی از مفاهیم تنش آبی تعارضات اجتماعی است که این تعارضات میتواند بین ۲ استان و یا داخل یک استان بین شهرستان ها و روستاها اتفاق بیفتد.
خطر جنگ به خاطر بحران آب
میدانی افزود: آب در ایجاد اشتغال و تولید صنعت نقش بیبدیلی داشته و قابل جایگزینی نیست بنابراین وقتی شخص حقیقی و حقوقی احساس میکند به خاطر کمبود و محدودیت آب منافعش به خطر افتاده طبیعی است که عکس العمل نشان دهد.
وی اظهار داشت: بحران و کمبود آب ممکن است به مناقشه و منازعات و حتی جنگ منجر گردد که امیدواریم هرگز چنین اتفاقی رخ ندهد.
معاون وزیر نیرو در ادامه گفت: بیش از ۵۰ درصد کشورهای دنیا در حوزههای مشترک قرار دارند برای مثال روخانه دجله و فرات که از ترکیه به سمت سوریه و عراق جریان دارد.
وی ادامه داد: دنیا با تصویب کنوانسیون آبهای مشترک غیرقابل کشتیرانی به سمتی میرود که آب محور صلح و تفاهم شود یعنی با تبدیل به منافع مشترک و ایجاد تعامل بین کشورها، معامله برد – برد شود چون طبعاً اگر بخواهیم کسی را از این نعمت محروم کنیم این کنوانسیون استمرار نمی یابد.
میدانی تاکید کرد: باید روی منافع مشترک در رابطه با کشورهای همسایه و همچنین در آبهای درون مرزی تمرکز کنیم البته در دولت یازدهم به دیدگاه مدیریت حوضه های آبریز رسیده ایم چرا که در برخی حوضه ها گاهی ۸ استان ذینفع هستند لذا چنانچه مدیریت بهم پیوسته حوضه آبریز وجود نداشته باشد دچار آسیب خواهیم شد.
وی گفت: شورای هماهنگی نقش جمع کردن همه ذینفعان حوضه آبریز دور یک میز را دارد و تلاش ما نیز این است که همه استانها از منابع آبی حوضه ها به طور عادلانه و بر اساس پتانسیل های استان، بهره مند شوند، به این منظور مدل چند معیاری تعریف کرده که براساس آن آب را تخصیص می دهیم مثلا اعلام می کنیم اگر در یک حوضه آبریز ۵ میلیارد متر مکعب آب داریم این میزان آب چگونه بین استانهای مختلف توزیع و با چه کاربری مصرف شود.
این مقام مسئول در وزارت نیرو گفت: اولین تجربه ما در شورای هماهنگی حوضه های آبریز در حوضه زاینده رود بود که اطمینان حاصل کردیم تشکیل این شورا به کاهش تعارضات و اختلافات منجر شده و باعث میشود که همه از منابع حوضه آبریز بهرهمند شوند.
میدانی با بیان اینکه در حال حاضر در چارچوب پروتکل های تعیین شده ارتباط خوبی با کشورهای همسایه داریم، افزود: مثلاً پروتکلی که با شوروی سابق برای رود ارس داشتیم بعد از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی همچنان پابرجاست و ما به همراه جمهوری های استقلال یافته مشترکا از آب این رود بهره برداری می کنیم و نه تنها مشکلی نداریم بلکه عاملی برای پیوند و دوستی شده است.
وی خاطرنشان کرد: اگر یک کشور بالادستی تمامیت خواهی و یا زیادهخواهی داشته باشد، ایجاد تنش می کند مثلاً هامون از هیرمند مشروب میشود لذا چنانچه افغانستان بخواهد نسبت به حقوق ما بی تفاوت باشد منجر به تنش و درگیری خواهد شد.
معاون وزیر نیرو با ابراز امیدواری از اینکه همه کشورها به سمتی بروند که حقوق همدیگر را به رسمیت بشناسند، خاطرنشان کرد: همه کشورهای بالادستی، میان حوضهای و پایین دستی باید به این مسئله پایبند باشند که به طور عادلانه از منابع آب حوزههای مشترک استفاده کنند.
وی در ادامه به احداث صنایع آب بر در مناطق کم آب کشور اشاره و اظهار داشت: در حالت کلی اصولاً توسعه صنایع باید از منابع آب تبعیت کند مثلا مسئولین پتروشیمی به این جمعبندی رسیدهاند که احداث پتروشیمیهای بالای ۱۰۰ میلیارد تومان سرمایهگذاری در سواحل جنوب کشور احداث شوند ولی استنثناهایی نیز وجود دارد که به معادن برمیگردد.
میدانی افزود: معادن در منطقه مشخصی قرار گرفته اند وقتی که یک سرمایهگذار طرح تجاری برای استخراج معدن تهیه میکند دو راه در پیش رو دارد یک راه اینکه معدن را استخراج کرده و محصولات را کنار دریا ببرد و گزینه دیگر این است که آب را از دریاهای جنوب کشور به معادن منتقل کند؛ طبق بررسیها انتقال آب از دریا به معادن اقتصادیتر است و هزینهای برای دولت ندارد زیرا بخش خصوصی محاسبه میکند اگر آب دریا را نمکزدایی کرده و به معادن شرق و جنوب شرق کشور منتقل کنیم ۱۰ تا ۱۵ هزار تومان برای هر متر مکعب هزینه دارد ولی هنوز به نفع سرمایهگذار است.
وی با تاکید بر اینکه طبق مصوبه شورای عالی آب استقرار بدون دلیل صنایع در مناطق فاقد منابع آب کافی امکان پذیر نیست، خاطرنشان کرد: طبق این مصوبه به صنایعی که در مناطق کم آب مستقر شوند آبی تحویل داده نمی شود اما با توجه به نیاز به ایجاد اشتغال باید در نظر داشت که اجباراً باید صنایع کم مصرف را در تمام کشور پخش نموده و تمام صنایع را کنار آب استقرار داد.
معاون وزیر نیرو گفت: صنایع کم مصرفی را که کمتر از ۵۰ متر مکعب در ثانیه آب نیاز دارند میتوان در مناطق خشک احداث کرد ولی صنعتی مثل پتروشیمی که ۱۵ میلیون متر مکعب آب نیاز دارد باید در سواحل دریا احداث شود.
نبود قانون اخذ بهای تمام شده آب از کشاورز
وی با اشاره به لزوم اخذ بهای واقعی آب ادامه داد: در مورد کشاورزی هنوز قانونی نداریم که بهای تمام شده آب را از کشاورز بگیریم که البته در همه جای دنیا کشاورزی بخش مورد حمایت است ولی این را نیز باید در نظر داشت که حمایت نیز حد و اندازهای دارد.
میدانی تصریح کرد: در زمینه استقرار صنایع به وزارت اقتصاد پیشنهاد دادیم که اجازه دهند قیمت آب تخصیصی از تاسیسات وزارت نیرو توافقی باشد ضمن اینکه صنایع پر مصرف خودشان برای آب سرمایهگذاری کرده و کارانتقال را انجام دهند و دولت نیز هیچ نقشی در سرمایهگذاری آن ندارد و صنعت عملاً هزینه تمام شده را می پردازد البته باید درنظر داشت که این رویه برای صنایع کممصرف موضوعیت ندارد.
وی اظهار داشت: از طرفی صنایع را باید در مناطق نیازمند به ایجاد اشتغال و مناطق محروم احداث کنیم و همچنین باید برای ایجاد اشتغال، صنایع را در مرزهای کشور مستقر کنیم لذا باید آب را به صورت حمایتی در اختیار این گونه از صنایع قرار دهیم ولی صنایع پرمصرف به لحاظ منابع آبی باید قیمت تمام شده را بپردازند که البته به این سمت نیز رفتهاند چون از وزارت نیرو به عنوان متولی تامین آب ناامید شدند و میدانند که آب کافی نداریم.
میدانی با اشاره به اینکه اخیرا با امضای وزیر نیرو سهم صنعت از منابع آب سطحی را یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون متر مکعب افزایش داده ایم، تصریح کرد: یعنی با این میزان افزایش تخصیص آب پیشبینی کردیم اگر صنعت آبی از وزارت نیرو بخواهد تا حد امکان از منابع تجدید شونده داخلی بتوانیم در اختیارش قرار دهیم.
معاون امور آب و آبفای وزیر نیرو در ادامه در خصوص متروکه شدن روستاها و ارتباط آن با کم آبی اظهار داشت: ما همواره شاهد پدیده مهاجرت از روستاها بودیم و این جا به جایی جمعیت از نظر جمعیت شناسان به دلیل صنعتی شدن، مکانیزاسیون کشاورزی و بالا رفتن سطح سواد جامعه بوده و باید بپذیریم محور توسعه و اشتغال کشور از این به بعد کشاورزی نخواهد بود و همه دنیا نیز این روند را طی کردهاند.
وی افزود: در بهترین حالت سهم کشاورزی در تولید ناخالص داخلی ۱۰ درصد است علیرغم این همه مصرف آب در اشتغال سهم ۲۵ درصدی دارد که قابل تداوم نیست پس با توجه به اینکه تبدیل شدن به قدرت اول منطقه جزو آرمانهای جمهوری اسلامی است لذا الزاما باید محور توسعه را به سمت صنعتی شدن ببریم.
وی اظهار داشت: در حال حاضر برخی روستاها نه به دلیل نداشتن آب کشاورزی بلکه به دلیل این که کشاورز احساس میکند حتی برای شرب، آب مناسبی در اختیارش نیست انگیزه بیشتری برای مهاجرت پیدا میکند.
این مقام مسئول با اشاره به اینکه در حالت کلی مهاجرت پدیدهای است که باید مدیریت شود، افزود: راه حل این است که طرح آمایش سرزمین را جدی گرفته و خود حاکمیت برای استقرار جمعیت نسخهای پیش رو داشته باشد.
وی با بیان اینکه وظیفه حاکمیت این است که در قالب طرح آمایش سرزمین تکلیف را روشن کند، یادآور شد: اکنون بخشی از مشکل مملکت این است که فشار اشتغال روی منابع آب کشور است و کشور نیز تحمل آن را ندارد.
میدانی با اشاره به اینکه بی برنامگی ها برای ایجاد اشتغال روی آوری برخی ها به امر کشاورزی و حفر چاه و در نتیجه کم آبی را منجر شده ادامه داد: اگر نسخه مناسبتری برای اشتغال داشتیم مطمئنا این میزان چاه غیر مجاز در کشور حفر نمی شد زیرا از روی ناچاری و بیکاری به حفر چاه روی آورده ایم لذا تا زمان بیش از این از دست نرفته حتما باید فکری برای اشتغال کشور داشته باشیم.
خشکسالی ۲۰ سال دیگر ادامه دارد
وی افزود: طبق پیشبینی؛ خشکسالی یک دوره ۳۰ ساله دوام دارد یعنی ۲۰ سال دیگر ادامه دارد و گازهای گلخانه ای هم در حال افزایش است لذا اگر نسبت به گاز گلخانهای اقدام نشود گرم شدن کره زمین ادامه پیدا میکند و مثل چادری روی کره زمین کشیده شده و مانع ایجاد میکند و اگر ما نیز co2 را اضافه کنیم ترکیب محافظتی این چتر بهم میخورد.
میدانی در خصوص چگونگی حل مشکل فرار آب سد لار گفت: گزینههای مختلفی از داخل و خارج برای حل این مشکل به ما دادهاند ولی واقعیت این است که راه حلها خیلی پر هزینه هستند و ریسک هم بالاست و ممکن است جواب ندهد.
وی اظهار داشت: حفرههای ایجاد شده در این سد خیلی عمیق است و تعداد آنها نیز بالاست و وقتی گسلی ایجاد می شود با توجه به عرض سد نمیتوان گفت خردشدگی تا کجاست بنابراین آببندی در داخل سد لار منتفی است ولی روشهایی پیشبینی کردیم که آب نشستی را در مدار مصرف قرار دهیم یعنی بخشی که مربوط به حقابه پایین دست است جاری می شود ولی مازاد را دوباره از طریق سد وارد تونل کنیم و سپس به تصفیهخانههای تهران منتقل کنیم.
معاون وزیر نیرو آببندی سد لار را روش نامطمئن دانست و افزود: نمی توان کلی هزینه کرد و در آخر نیز نتیجه نگیریم و دیگر اینکه سد را نمیتوان خالی کرد چون امکان تهیه آب تهران را نداریم بنابراین به همین حالت باید بهرهبرداری کنیم و آب نشتی را مدیریت کرده که در حال حاضر نیز در حال مطالعه این قضیه هستیم.
وی در خصوص تاثیر توافق هسته ای و فراهم شدن امکان انعقاد قرارداد با کشورهای صنعتی در بخش صنعت آب و فاضلاب کشور گفت: واقعیت این است که در صنعت آب و فاضلاب به درجه بالایی از خودکفایی رسیدهایم و نیازی نیست که از خارج شیرآلات و تجهیزات تصفیه خانه خریداری کنیم ولی علاقمندیم برای ارتقای فناوری صنعتگران و مشاورین با خارجیها تعامل و تبادل نظر داشته باشیم.
میدانی ادامه داد: ما نمی خواهیم بازار را در اختیار شرکت های خارجی قرار دهیم زیرا صنعت گران داخلی در روزهای سخت کشور به ما کمک کردند و نباید آنان را کنار بگذاریم چرا که این قضیه خلاف سیاستهای اقتصاد مقاومتی است ضمن اینکه ارتباط درون زا و برون گرا با دنیا داشته و از پتانسیل داخلی بالایی نیز برخورداریم زیرا هرجا به متخصصین داخلی اعتماد کردیم و فرصت را در اختیارشان گذاشتیم، اقدامات شایستهای داشتهاند.