واحد حفظ نباتات مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان انار در خصوص برخی مسائل مطرح شده درباره سموم کشاورزی، مطلبی ارسال کرده که به شرح زیر است:
می گویند آمریکایی ها موقعی که به کره ماه رفتند، متوجه شدند که بخاطر عدم وجود نیروی جاذبه، جوهر خودکار به نوک خودکار منتقل نمی شود و نمی توانند با خودکار بنویسند. بنابراین با اجرای یک طرح تحقیقاتی و صرف چند میلیون دلار و با گذشت زمان طولانی، موفق شدند خودکاری بسازند که در شرایط خلا و در کره ماه بنویسد. اما روسها موقعی که به کره ماه رفتند و متوجه شدند که خودکار نمی نویسد، با مداد نوشتند. آمریکایی ها بر خود مشکل متمرکز شدند یعنی ننوشتن خودکار در کره ماه و روسها بر راه حل متمرکز شدند یعنی نوشتن. روسها سعی کردند بنویسند با هر وسیله ای که وجود دارد و بر خودکار بودن وسیله اصرار نورزیدند.
در بحث کنترل آفات پسته سالهاست که کشاورزان ما از سموم شیمیایی استفاده می کنند و پس از مدتی که آفات نسبت به سموم قدیمی مقاوم شدند، با استفاده از اطلاعات محققین بخش کشاورزی، از سموم جدید موثر بر آفت استفاده می کنند. اما نکته اساسی این است که توجه اکثریت کشاورزان بر مشکل (تاثیرگذاری یا عدم تاثیر گذاری سموم شیمیایی) متمرکز شده است نه بر راه حل (کنترل آفت ).
برای کنترل آفت راه های دیگری غیر از سمپاشی هم وجود دارد و سمپاشی باید آخرین روش کنترل آفت باشد. اما تعداد قابل توجهی از کشاورزان ترجیح میدهند برای راحتی خودشان از یک سم قوی و موثر روی آفت استفاده نمایند و برای مدت طولانی از شر آفت خلاص شوند. حالا هر بلایی بر سر طبیعت و موجودات زنده از جمله خودشان می آید مهم نیست!
از جمله سموم بسیار قوی و غیر مجازی که در چند سال اخیر در باغات پسته بکار رفته است می توان سموم آمبوش، فن والریت، دسیس و … را نام برد.
استفاده از سموم قوی دو اثر عمده روی محیط زیست دارد که هر دو در طغیان آفات و بی اثر شدن سموم شیمیایی بر روی آفت تاثیر دارد:
۱-از بین بردن دشمنان طبیعی آفت که می توانند یک تا دو نسل از آفت را در سال از بین ببرند.
۲-حذف جمعیت های ضعیف از آفت و باقی گذاشتن افراد مقاوم به سم که این افراد مقاوم با تولید مثل جمعیت های جدیدی را بوجود می آورند که هیچ سمی روی آنها موثر نخواهد بود.
حدود ۵ سال قبل طغیان آفت سن پسته در شهرستان انار باعث شد تا کشاورزان بارها باغات خود را با سموم مختلف از جمله سموم ممنوعه فوق الذکر سمپاشی نمایند. بعضی از کشاورزان اعلام نمودند فقط برای کنترل سن پسته در آن سال تا ۹ بار اقدام به سمپاشی نموده اند. بلافاصله شاهد طغیان پسیل پسته (شیره خشک) بودیم. انواع سموم برای کنترل پسیل مورد استفاده قرار گرفت اما باز هم موثر نبود. بعضی از سموم مثل استامی پراید حتی اثر معکوس نیز داشتند.
اما در همان سال،کشاورزانی که از طریق مشاوره با مهندسین مجرب کشاورزی از روشهای غیر شیمیایی برای کنترل آفت پسیل استفاده نموده و یا از سموم کم خطر مثل فوزالون استفاده کرده بودند کمترین تعداد سمپاشی را داشتند (حداکثر ۳ مرتبه) و بعضی از باغات هم تا اواسط تیرماه هنوز یکبار هم برای کنترل پسیل پسته سمپاشی نشده بودند. اما کسانی که خودسرانه و یا به توصیه سم فروشیها اقدام به سمپاشی کرده بودند تا ۱۵ یا ۲۰ نوبت هم سم پاشی کردند.
کشاورزان محترم باید بدانند این چرخه باز هم تکرار خواهد شد. اگر ۳ سال قبل سم جدیدی بنام موونتو وارد بازار گردید و تا حدودی مشکل پسیل را حل کرد، اما از همان موقع خطر مقاومت آفت پسیل به این سم برای کشاورزان گوشزد گردید .مدیر محترم حفظ نباتات استان قبل از ورود سم موونتو به بازار در جلسه ای که در هتل ملائکه به مناسبت هفته جهاد کشاورزی برگزار شده بود از کشاورزان درخواست کرد در مصرف سم موونتو نهایت دقت را داشته باشند تا مقاومت آفت پسیل به این سم دیرتر اتفاق بیفتد. این طور نیست که ما در هر زمان و با هر دزی که دلمان خواست سمپاشی کنیم و این سم تا ابد روی آفت موثر باشد.
سم افوریا نمونه ای دیگر از سموم قوی با طیف کشندگی وسیع است که بدون حساب و کتاب و برنامه ریزی و بدون مشاوره با هیچ مهندس کشاورزی از سال قبل تاکنون در سطح گسترده و برای کنترل آفات مختلف در شهرستان مصرف گردیده است. دلالان سم برای سود بیشتر خودشان به کشاورزان می گفتند اگر سم افوریا را اول فصل بپاشید تا ۳ ماه تمام آفات را کنترل می کند. اما نگارنده این مطالب خود شاهد بوده است که این سم حداقل بر روی پسیل پسته یعنی آفت درجه ۱ پسته که بیش از ۵ نسل در سال دارد کاملا بی تاثیر بوده است.
راجع به زمان مصرف سم موونتو هم از سوی شرکت سازنده سم توصیه شده بود که این سم از اوایل تیر ماه در باغات پسته مصرف شود. زیرا مصرف زود هنگام سم موونتو در اول فصل باعث می شود که حشرات پسیل زودتر به این سم مقاوم شوند.
یکی از مشکلات موجود در زمینه مصرف سموم شیمیایی، غیر تخصصی بودن توصیه های سم شیمیایی است. متاسفانه علیرغم تمام برنامه ریزی ها و تعهدهای اخذ شده از سم فروشی ها و توصیه های انجام شده برای کشاورزان هنوز سم فروشها هستند که برای کشاورزان ما نسخه می پیچند و حتی اختلاط چند سم قوی را به کشاورزان توصیه می نمایند تا مصرف سم روز به روز افزایش یافته و کنترل آفات و مقاومت آنها نسبت به سموم شیمیایی، وارد فازهای پیچیده تری شود.
بعنوان مثال در سالهای ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ یک تعهدنامه محضری توسط مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان انار از سم فروشی ها اخذ گردید که در بند ۷ آن آمده است : (( خرید و فروش سم دورسبان (کلرپیریفوس) و سایر سمومی که از سوی محققین محترم موسسه تحقیقات پسته کشور برای کنترل پسیل پسته توصیه نشده است، فقط در صورتی که توسط کلینیک گیاهپزشکی و بوسیله نسخه سم توصیه شده باشد مجاز است. در غیر اینصورت حکم سم غیر مجاز را دارد و در صورتی که یک لیتر از این سم بدون نسخه به باغداران فروخته شود، فروشندگی سم پلمپ خواهد شد)).
با کمال تاسف، امروز از یکسو شاهدیم که سم کلرپیریفوس(دورسبان) بخاطر وجود باقی مانده سم در پسته و ایجاد مشکل در صادرات این محصول و نیز بخاطر قدرت بالای پارازیت کشی از سوی سازمان حفظ نباتات کل کشور جزء سموم غیر مجاز شناخته شده است. اما همین سم در سطح وسیع برای کنترل پسیل پسته در شهرستان به فروش می رود و روی آفت پسیل پسته هم اثر مطلوب و ماندگار ندارد و در این میان کسی پاسخگو نیست و همه انگشت اتهام را به سوی جهاد کشاورزی و موسسه تحقیقات پسته نشانه می روند.
آیا فقط مدیریت جهاد کشاورزی مقصر است؟
اگر به مباحث تخصصی که در سالهای اخیر توسط مدیریت جهاد کشاورزی به آنها پرداخته شده است و بسیاری از مطالبی که در آرشیو سایت های محلی موجود است نگاهی بیندازیم مشخص می شود مدیریت جهاد کشاورزی هر آنچه را که باید به کشاورزان اطلاع رسانی نماید در قالب اطلاعیه ها و سخنرانی ها به کشاورزان محترم توصیه نموده است.
یکی از توصیه های مهم به کشاورزان این بوده است که قبل از هر گونه سمپاشی، ابتدا به کلینیک گیاهپزشکی و یا مهندسین ناظر شهرستان مراجعه نموده و پس از بازدید ایشان از باغ نسخه دریافت نمایند و اگر کارشناس برای ایشان سم شیمیایی را توصیه نمود، از سم فروشی سم مورد نظر را خریداری و مصرف نمایند.
متاسفانه مسیری که فعلا کشاورزان طی می نمایند غیر از این است و ابتدا به سم فروش مراجعه نموده و هر سمی و با هر فرمولی که سم فروش به ایشان توصیه نمود خریداری و مصرف می نمایند و زمانی که دیدند این سموم کارآیی لازم را نداشته است تازه یادشان می آید که باید به کارشناس جهاد کشاورزی مراجعه نمایند و این کار زمانی اتفاق می افتد که کشاورز تمام سموم موجود در بازار را مصرف نموده و پس از اینکه جواب نگرفته دز سم را بالاتر برده و چند بار هم سم قوی را تکرار نموده و یا چند سم مختلف را با هم ترکیب نموده و باز هم جواب نگرفته و تمام پل ها را پشت سر خودش خراب کرده است.
در تحقیقی که اخیرا از ۴۵ نفر باغدار شهرستان بعمل آمده است، بعضی از باغداران اظهار داشتند که در سال جاری ۲ یا ۳ بار سم موونتو و بعضی از آنها ۲ بار سم افوریا پاشیده اند و بعضی از آنها سم افوریا و موونتو را بصورت مخلوط بکار برده اند. اما هیچیک از این افراد به کارشناسان مجرب کشاورزی مراجعه ننموده و حتی با یک مهندس کشاورزی بصورت تلفنی هم مشورت نکرده اند. این افراد به غیر از خودشان هیچ کسی را قبول ندارند و به هیچ مرجعی هم پاسخگو نیستند و یکبار هم به هیچ کارشناسی مراجعه ننموده اند و پس از مقاوم نمودن آفات به تمام سموم موجود در بازار بعنوان یک طلبکار، مهندسین کشاورزی و مدیریت جهاد کشاورزی و موسسه تحقیقات پسته را زیر سوال می برند و آنها را به بی اطلاعی و کم کاری متهم نموده و از ایشان می پرسند حالا چکار کنیم؟
اولا باید دانست برای تولید یک سم جدید لازم است مراحل طولانی توسط شرکت سازنده طی گردد و بعضی مواقع چندین سال طول می کشد تا یک سم موثر بر روی یک آفت تولید گردد و موقعی که ما مسائل مربوط به مدیریت آفات را رعایت نکنیم آفات زودتر از موعد، نسبت به سموم جدید مقاوم خواهند شد و در جایگزینی سموم جدید با سموم قدیمی دچار مشکل می شویم.
اما باید دانست که برای کنترل آفت پسیل راههای متنوعی وجود دارد که آخرین روش، روش شیمیایی است و ما باید با تلفیق روشهای موجود بتوانیم آفت را کنترل نمائیم.
قبلا از طریق سایت های محلی اعلام گردیده است که باغاتی در کشور وجود دارند که پسته ارگانیک تولید می نمایند و در آنها از سموم رایج کمتر استفاده می شود و ضمن حفظ سلامتی محیط زیست و سلامتی افراد، تولید کننده می تواند محصول خود را با قیمت بالاتری به بازارهای خارجی بفروشد.
همچنین در سالهای گذشته در شهرستان انار کشاورزانی که باغات خود را تحت نظارت مهندسین ناظر شهرستان قرار داده اند تعداد سمپاشی کمتری نسبت به بقیه باغات داشته اند. بطوریکه یکی از این کشاورزان اعلام نمود که برای سه سال متوالی از هیچ سمی استفاده ننموده است.
در اینجا چند مورد از روشهای پیشگیری و کنترل آفات پسته بدون استفاده از سموم شیمیایی ذکر می شود:
۱-رعایت دقیق عملیات زراعی و تغذیه متعادل باغات پسته به نحو چشمگیری در کنترل آفات از قبیل پسیل پسته نقش دارد. بعنوان مثال کاربرد مقادیر زیاد کود ازته و یا کود مرغی در باغات پسته می تواند موجب طغیان آفت پسیل گردد.
۲- دفع علفهای هرز:
وجود علفهای هرز در باغات می تواند خسارت سن پسته را افزایش دهد. بنابراین دفع علفهای هرز در ابتدای سال می تواند میزان خسارت سن های آفت به محصول پسته را کاهش دهد.
علاوه بر این استفاده از تله های نوری برای کنترل سن های سبز و کاربرد تله های روغنی برای جلب سن ها قرمز (نصب تله ها در بیرون از باغ و با فاصله زیاد از آن انجام شود) می تواند جمعیت این آفات را بشدت کاهش دهد.
۳-کاربرد روشهای غیر شیمیایی از قبیل کنترل بیولوژیک (استفاده از بالتوری و کفشدوزک ها)
وارد ساختن عوامل بیولوژیک به داخل باغ و حمایت از آنها از طریق عدم کاربرد سموم شیمیایی قوی می تواند جمعیت پایداری از این عوامل را در باغ ایجاد نموده و خود این دشمنان طبیعی آفت را کنترل خواهند نمود.
۴-روشهای فیزیکی کنترل آفات از قبیل کاربرد تله های زرد چسبنده برای جلب حشرات بالغ پسیل می تواند در کاهش خسارت این آفات و کاهش تعداد سمپاشی ها موثر باشد.
۵-استفاده از مواد شوینده، در تناوب با سموم شیمیایی می تواند کنترل موثری را بر آفت پسیل ایجاد نماید. اخیرا یکی از دانشجویان مقطع دکتری حشره شناسی در دانشگاه رفسنجان تحقیقی راجع به اثر مواد شوینده بر روی پسیل پسته انجام داده است و ایشان اظهار داشته اند که پس از دو سال آزمایش ریکا و صابون مایع با دز ۵/۳ در هزار (۳ نوبت در سال) هیچ گونه سم شیمیایی در باغات مورد آزمایش استفاده نشده است و میزان ریزش برگ و یا ریزش جوانه ها نیز در مقایسه با باغات مجاور تفاوت معنی داری نداشته است.
بنابراین نباید برای کنترل آفات فقط از سموم شیمیایی استفاده نمود.
در اینجا مجددا مواردی را جهت جلوگیری از طغیان آفات عرض می نماییم:
۱-تا حد امکان سعی کنید از روشهای غیر شیمیایی برای کنترل آفت استفاده نمایید.
۲- درکوددهی و تغذیه باغات پسته از نظرات کارشناسان باغبانی استفاده گردد و سعی شود مطابق نتایج آزمایشات تجزیه برگ و تجزیه خاک، کوددهی انجام گیرد تا کمبود و یا بیش بود بعضی از عناصر غذایی موجب طغیان آفات نگردد.
۳-حتما قبل از هر گونه سمپاشی از کارشناسان مجرب(به غیر از سم فروش) درباره نوع سم و زمان و دز مصرفی مشاوره بگیرید.
۴-جهت اطمینان از کیفیت سم، حتما از سم فروشی فاکتور با مهر و امضاء فروشنده دریافت نمائید و حتما شماره بچ و شماره پارت قوطی سم داخل فاکتور قید شود.
۵-از اختلاط دو نوع سم بطورجدی خودداری نمایید.
۶-از هر نوع سم فقط یکبار در سال استفاده نمایید تا مقاومت آفات به سموم شیمیایی دیرتر اتفاق بیفتد.
۷-در زمان مصرف هر نوع سم شیمیایی دقت نمایید. مثلا سم موونتو را نباید در اول فصل استفاده نمود زیرا آفت پسیل که بیش از ۵ نسل در سال دارد تا پایان سال می تواند طی چندین نسل می تواند افرادی را پدید آورد که تعداد ژنهای مقاومت بیشتری نسبت به سم شیمیایی دارا هستند.
۸-برای سم پاشی از آب شیرین استفاده گردد زیرا آبهای با EC بالا تاثیر سم را کاهش می دهند.
۹-پاشیدن سم حتما در هوای خنک (بویژه صبح زود ) انجام گیرد.