یک دهه پیش، رخداد عجیبی در صحرای عربستان اتفاق افتاد؛ چشمه های آب گرم باستانی رو به خشکی نهاد. این چشمه ها، واحه های باشکوهی را تغذیه می کردند که قرآن و انجیل آنها را به تصویر کشیده بودند و با ناپدید شدن آب، این باغهای سبز تبدیل به تلی از ماسه های روان شدند.
در سال ٢٠٠٣ وزیر آب عربستان در مصاحبه ای با نیویورک تایمز اعلام کرد: “من از دوران کودکی چشمه های پرآبی را در استان شرقی بخاطر دارم که همگی اکنون خشک شده اند.” این چشمه های جوشان برای هزاران سال از سفره های آب عظیم که در اعماق #صحرای_عربستان قرار داشت، بوجود آمده بودند. بنا به محاسبه کارشناسان، آب این سامانه یکی از بزرگترین آبخوانهای دنیا محسوب می شد و ظرفیت آن به اندازه دریاچه ایری در آمریکا بود.
کشاورزان متحیر از خشک شدن چاههایشان، به ناچار چاههای عمیقتری حفر کردند به عمق ۱۶۰۰ متر تا همچنان بتوانند صحرای خشک را به مزارع پرآب تبدیل کرده و عربستان سعودی را در مقام ششمین صادر کننده گندم در دنیا نگه دارند. اما این پاداش دوامی نداشت! امروز، کشاورزی عربستان سعودی فروپاشیده و تقریباً بدون آب است.
در اینجا نظر کوتاهی می اندازیم به آنچه اتفاق افتاده و چگونه آمریکا و دیگر کشورهای دنیا – از جمله ایران – می توانند از تجربه تلخ عربستان سعودی بیاموزند:
ناپدید شدن مرموز آب در عربستان سعودی در حوالی پایان قرن گذشته و آغاز قرن جدید ظاهر شد. در سال ٢٠٠٢، دولت سعودی وزارت آب را مأمور جستجوی پاسخ برای این رخداد کرد. شرلوک هولمزِ این داستان، خود یک سابقه شگفت انگیز دارد. یک بانکدار سعودی به یک کارآگاه آب مبدل شد و در سال ٢٠٠۴ اجزای تحقیقاتش را بهم وصل کرد و گزارش خارق العاده ای را تحت عنوان “شترها پرواز نمی کنند، صحرا شکوفه ببار نمی آورد” انتشار داد.
تحقیقات اِلی الحج مقصر را شناسایی کرد: به کشاورزان متمول اجازه داده شده بود تا برای سه دهه بدون نظارت سفره های آب را تخلیه کنند.
در اواخر سالهای ١٩٧٠، صاحبان زمین در عربستان این مجوز را بدست آوردند تا با استخراج آب از آبخوانها، بخشی از صحرای عربستان را به زمینهای کشاورزی تبدیل کنند و بدین ترتیب، حکومت سعودی به سرعت توانست به یکی از بزرگترین صادرکنندگان گندم در جهان بدل شود. در سالهای ١٩٩٠ کشاورزان بطور متوسط ۵ میلیارد گالن آب در سال استخراج می کردند. با این مقدار می توان در طول ٢۵ سال دریاچه ایری را به کل خشک کرد. الحج در گزارش خود می نویسد: “سیاست دولت عربستان در حد وسیعی طبقه حاکم را ثروتمند کرده و در نتیجه به خالی شدن تقریباً کامل سفره های آب با ارزش منجر شد. ترکیبی از پول و آب می تواند صحرایی را شکوفا کند، تا اینکه زمانی یا پول و یا آب به انتها برسد.” برای عربستان سعودی این آب بود که به پایان رسید. مقدار بیشتری از آب زیرزمینی از آبخوانهای باستانی – منابع آب فسیلی – بوده که دهها هزار سال زمان نیاز است تا دوباره آبدار شوند.
در شهر تاریخی تیماء که واحه بزرگی است و بارها از آن در عهد عتیق نام برده شده، پژوهشگران در سال ٢٠١١ بزرگترین چاههای خشک شده را پیدا کردند. تیماء که زمانی یک واحه سرسبز بود و برای هزاران سال زندگی انسان را تامین کرده بود-باستان شناسان لوح های سنگی متعلق به ٢۵٠٠ سال پیش در آنجا یافته اند- و همه فقط در طول یک نسل خشک شد .
اکنون – تاریخ انتشار مقاله ۲۰۱۵ است – دولت عربستان اعلام کرده که سال آینده، کشت گندم برای آخرین بار صورت خواهد گرفت. مردم عربستان آب آشامیدنی خود را با شیرین کردن آب دریا بدست می آورند- روشی بیش از اندازه پرخرج برای آبیاری زمینهای کشاورزی. داستان صادرکننده عمده خوراک چیزی نبود جز یک سراب در تاریخ طولانی عربستان.
