گسل انار دقیقاً در غرب شهر انار و در تقاطع جاده آسفالته انار – یزد دارای امتداد N09W می‌باشد و طول گسل بالغ بر km 100 است. این گسل حرکت راستگرد داشته و بخش غربی آن فروافتاده است.
محل گسل دقیقا به فاصله ۲۲۳۰ متری شمال پلیس راه انار – یزد واقع می‌باشد که امتداد جنوبی آن از ۳۶۰۰ متری جاده شهربابک گذر می‌کند و در جنوب غرب تا دهنه رودخانه بیاض ادامه دارد که در انتها در ارتفاعات جنوب غربی به سمت کوه‌های محمد سلیمان و کوه کرم در نزدیک میمند قابل تعقیب می‌باشد. امتداد شمالی گسل فوق تا آبرفت‌های شمال انار درون بخش کویری دیده می‌شود و سپس در زیر آبرفت‌ها به سمت غرب مایل گشته و تا ارتفاعات جنوب شرقی بهادران ادامه دارد.
زمین لرزه های اخیر در نقاط مختلف ایران فجایع انسانی دردناکی به بار آورده است زلزله بم بزرگترین فاجعه انسانی سال ۲۰۰۳ میلادی در جهان شناخته شد.
زلزله از پدیدهای طبیعی است که درطول تاریخ حیات بشر بارها انسان را به وحشت انداخته و باعث تخریب شهرها و روستاهای زیادی به همراه تلفات انسانی شدید بوده است . به گونه ای که انسان چون خود را در مقابل آن عاجز ودرمانده دیده ، آن را به پدیده های ماوراء طبیعت و خشم خدایان برانسان دانسته است.
در سال های اخیر بحث‌های زیادی در بین مردم مبنی بروقوع زلزله در برخی شهرها شایعه شده است و روز به روز هم بر شدت آن افزوده می‌شود از طرف دیگر لرزش های گاه به گاه در برخی شهرهای اطراف به این شایعات قوت می‌بخشد . با توجه به وقوع زلزله‌های چند ساله اخیر در استان کرمان از جمله زلزله گلباف ، سیرچ، و زلزله مخرب سال ۸۲ بم وزلزله های شهرهای اطراف استان همچون طبس ،… و با توجه به سابقه تاریخی و دوره بازگشت زلزله های بزرگی که استان کرمان را تهدید می‌کند لازم می‌باشد تا هرکسی بنا به موقعیت خود بکوشد با این پدیده و راههای موثر در کاهش تلفات وخسارات ناشی از آن آشنا گردد و موظف است به دیگران نیز آنها را بیاموزد .
لذا با توجه به گسل های فعال زیادی که در سطح کشور وجود دارد که فعالیت آنها بسیار تهدید کننده است از جمله گسل بزرگ شمال غرب شهرانارو گسل های بسیار دیگری در شهرهایی به دلیل عبور گسل ازکنار آنها مورد تهدید زلزله هستند.
اما برای پیش بینی زمانی وقوع زلزله مستلزم یک کار علمی است. یکی از این روش ها، نمونه برداری و تعیین سن وقوع زلزله برای تشخیص دوره بازگشت زمین لرزه است. اگر در پروسه زمانی تا ۱۵ هزار سال گذشته که به دوره “هولوسن” یعنی زمان عهد حاضر زمین شناسی، زلزله ای به دلیل فعالیت گسل مورد نظر، رخ داده باشد، در مواردی رسوبات سطحی آبرفتی جوان روی آن گسل جمع شده و امکان نمونه برداری و تعیین سن زمان وقوع زلزله مسیر است.
گسل هایی که در این دوره زمین شناسی فعالیت کرده باشند، گسل فعال شناخته می شوند. بخشی از این گسل های فعال که تاریخچه فعالیت آنها مربوط به سه هزار سال اخیر است بر اساس تاریخ تمدن در منطقه فلات ایران به وقوع پیوسته است و فعالیت آنها را می توان با مطالعه کتابهایی مانند تاریخ زمین لرزه های ایران جستجو کرد. بخشی از این گسل ها نیز هیچ زلزله های مهمی نداشته ولی فعال هستند و زمین لرزه های پی در پی کم اهمیتی داشته اند و همواره انتظار فعالیت شدید این گسل ها می رود. البته باید در نظر داشت که همیشه نمی شود از حفاری و نمونه برداری نمونه های قابل استنادی به دست آورد. با در نظر داشتن حرکت زمین توسط شبکه های زلزله نگاری و بررسی مداوم یک بازده زمانی نیز می توان به شکل تخمینی فعالیت های یک گسل را تحت نظر داشت.
چون زلزله ها در مناطق گسلی و مناطق جوش خورده بین صفحات فعلی وقدیمی بوجود می آید،لذا می توان مناطق خطر را مشخص کرد وبا کار زمین شناسی صحرایی و یا به کمک تصاویر ماهواره ای وعکس های هوائی محل هایی که گسل های فعال از آن عبور می نمایند بطورکامل نقشه برداری ومشخص نمود و محلهای خطرناک را برای آینده درآن مشخص نمود تا بزرگی احتمالی زلزله در هر منطقه معین باشد .
لذا می توان بر اساس این نقشه ها که هم منطقه زلزله وهم گسل فعال را نشان می دهند ، مکانهای مناسب ومراکز جمعیتی واقتصادی را مکان یابی نمود وبا بکار گیری دانش ،تکنیک وطرحی مناسب ، مصالح خوب ، اسکلت بندی مناسب ،آموزشها وایجادامادگی های لازم در مردم ومسئولان ، ایجادمراکز امدادرسانی وآتش نشانی و غیره از تلفات وخسارت احتمالی جلو گیری کرد . پس قبل از وقوع زلزله لازم است پیش بینی زلزله انجام شود منظور از پیش بینی زلزله یعنی اینکه زلزله در کجا و چه زمانی و با چه قدرتی ممکن است اتفاق بیافتد . اینکه زلزله ها در کجا رخ میدهند امروز کم وبیش قابل پیش بینی است . اما اینکه کی و باچه قدرتی هنوز در پرده ابهام است . با اینکه انسان در صدد پیش بینی حوادث طبیعی از جمله زلزله با توجه به قرائن هست و از آروزهای بشر محسوب می شود اما هنوز دانشمندان نا امیدانه در تلاشند تا راهی برای پیش بینی حوادث کنترل نشدنی چون زلزله بیابند.
با توجه به مطالب فوق و وجود شایعات پیرامون گسل شمال شهر انار تلاش شده تا کمی با پدیده زلزله و موقعیت این گسل آشنا شده و ساخت و ساز در حریم این گسل با مطالعات کافی و نظر کارشناسان متخصص انجام بگیرد. متاسفانه با توجه به عدم رعایت حریم گسل و مطالعات کارشناسی و بی توجهی به وجود گسل بزرگ در شمال شهر انارتمام ساختمان‌ها و تاسیسات دانشگاه آزاد اسلامی این شهر در روی این گسل و حریم آن بنا شده است که در صورت فعالیت شدید گسل و وقوع زلزله خسارات جبران ناپذیری به بار می‌آورد.
لذا لازم است از این به بعد در تعیین محل شهرک های جدید و تمامی پروژه های عمرانی باید کارشناسی های دقیق از نظر فاصله گسل فعال تا محل مورد نظر انجام شود و مانند شهرک هایی که در سالهای اخیر ساخته شده است تنها به گزارشات ناشیانه و سطحی اکتفا نشود.
به این منظور می‌بایست برای هر پروژه بودجه ای مبنی بر انجام تحقیقات زلزله شناسی اختصاص پیدا کند. و مسئولین مربوطه بویژه شهرداری‌های هر شهر با توجه به در نظر گرفتن مطالعات کارشناسی اقدام به صدور پروانه های ساختمانی نمایند و مسئولین محترم دانشگاه آزاد انار هم با تمهیدات مقاوم سازی و با رعایت استانداردهای لازم و مطالعات کارشناسی سازه های آینده را احداث و در برابر زلزله ایمن کنند یا در صورت امکان محلهای مناسب دیگری در نظر بگیرند تا از حریم گسل فاصله داشته باشند.
حریم گسل فاصله مشخص شده ای از گسل است که ساخت هر گونه سازه ای در آن محوطه ممنوع شناخته می شود. معمولا گسل ها شامل چند قطعه هستند. البته می توان حریم گسل را در تمام طول گسل یکسان بر آورد کرد . این روش در صورت مطالعات ضعیف بر روی گسل اتفاق می افتد ولی به شکل دقیق تر هر قطعه از گسل حریم مشخصی دارد. اگر شیب گسل مشخص باشد حریم گسل به سمت شیب بیشتر است. حریم گسل بر اساس روابط تجربی تعریف می شود. رابطه تجربی رابطه ای است که بر اساس داده های محدوده ای که در آن گسیختگی دیده می شود از جمله طول گسل و بزرگای زلزله تعریف می شود. حریم گسل در سه حریم محافظه کارانه تحت عناوین حریم قطعی ،حریم متوسط و حریم بزرگ تعریف می شود و همانطور که گفته شد این حریم برای هر گسل تعریف منحصر به آن گسل را دارد.
در تصاویر زیر محل گسل انار بر روی عکس ماهواره ای نشان داده شده است و علاقه‌مندان می‌توانند این گسل را از نزدیک بازدید کنند. در محل معدن ریگ انار این گسل با تفاوت سطحی در حدود پنج متر بخوبی قابل تشخیص است.
محل عبور گسل شمال غرب شهر انار را نشان می‌دهد
تفاوت رشد درختان در دو سوی گسل در این عکس بخوبی مشاهده می شود
مقاله از: مهندس حبیب‌اله علی‌اکبری بیاض، کارشناس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور
