بسیاری از کارشناسان، رسانه‌ها و نهادهای معتبر در حوزه گردشگری، سال ۲۰۱۶ میلادی را سال سفر به ایران خوانده‌اند. پیش‌بینی می‌شود ورود گردشگران خارجی به کشور که از سال ۲۰۱۴ سیر صعودی پیدا کرده، در سال جاری میلادی به نحو چشمگیرتری افزایش پیدا کند.
به موازات این تحول، رقابتی پنهان میان استان‌های مختلف درگرفته است تا بتوانند شمار بیشتری از گردشگران خارجی را به سوی خود جذب کنند. به طور سنتی، استان‌های تهران، اصفهان، فارس و یزد شاهد حضور بیشترین گردشگران خارجی – خصوصاً اروپایی‌ها – هستند. یزد از جمله استان‌هایی است که طی ۱۰ سال گذشته شاهد پیشرفت درخور توجهی در معرفی جاذبه‌ها و توسعه زیرساخت‌های گردشگری بوده و می‌توان گفت که از یک مقصد درجه دوم به یک مقصد درجه اول تبدیل شده است. در حالی که کرمان نیز از نظر جاذبه‌های گردشگری، وضعیت مشابهی دارد اما هرگز نتوانسته است خود را به جایگاه یزد برساند و در شرایط موجود نیز چشم‌اندازی برای کسب سهم بیشتر از بازار گردشگری خارجی ندارد. به بیان دیگر، مقایسه دو استان یزد و کرمان با جاذبه‌های گردشگری نسبتاً مشابه و به رغم پاره‌ای برتری‌های کرمان از نظر سیاسی و اقتصادی، نشان می‌دهد که کرمان برای دریافت سهم بیشتر از کیک گردشگری خارجی ناگزیر است تکاپوی بیشتری از خود به خرج دهد. با وجود این، باید گفت که استاندار کرمان در دولت جدید، آشکارا توجه بیشتری به مسائل و مشکلات بخش گردشگری داشته است.
۵ مزیت گردشگری کرمان
استان کرمان از چند نظر دارای مزیت‌های گردشگری قابل اعتناست که سرمایه و نقطه عزیمت این استان برای توسعه گردشگری داخلی و خارجی محسوب می‌شوند:
۱-کرمان دارای آثار تاریخی – فرهنگی بی‌شمار و بسیار جذاب است که سه تای آنها (ارگ بم، باغ شاهزاده و روستای میمند) در فهرست میراث فرهنگی جهان به ثبت رسیده‌اند. افزون بر این، از نظر طبیعی نیز جذابیت و تنوع قابل توجهی را به نمایش می‌گذارد؛ برای نمونه در شرق شهر کرمان کویر شهداد و شهر افسانه‌ای کلوت‌ها قرار دارد و در فاصله کمی از جنوب کرمان نیز دو باغ-شهر جوپار و ماهان، اقلیم و مناظری کاملاً متفاوت را هویدا می‌سازند. بنابراین، کرمان هم در حوزه گردشگری فرهنگی و هم در حوزه اکوتوریسم یک مقصد ایده‌آل به شمار می‌رود.
۲- جاذبه‌های گردشگری کرمان به شکلی در استان پراکنده شده‌اند که طراحی مسیرهای گردشگری را آسان می‌کنند. در خود شهر کرمان، عمده آثار تاریخی – فرهنگی فاصله نزدیکی به هم دارند و در سطح استان، در صورتی که گردشگران از کرمان به مقصد جیرفت حرکت کنند، در طول راه مقاصد مهم و پرجاذبه‌ای مانند ماهان (باغ شاهزاده و آستانه شاه نعمت‌الله ولی)، جوپار (آستانه شاهزاده حسین)، راین (ارگ راین) و بم (ارگ بم) در انتظارشان است.
۳- از نظر سوغات نیز کرمان وضعیت مطلوبی دارد. علاوه بر پسته و خرمای این استان که شهرت جهانی دارند، صنایع دستی، ادویه، گیاهان دارویی و انواع شیرینی‌‌های کرمان، بازارهای جذابی برای گردشگران داخلی و خارجی پدید آورده‌اند.
۴-جاده‌های کرمان در مسیر اصلی گردشگری استان، یعنی مسیر کرمان- بم- جیرفت، به صورت آزادراه بوده و کیفیت کمابیش مناسبی دارند و از نظر امنیتی در شرایط مطلوبی به سرمی‌برند. همچنین، پروازهای منظمی بین کرمان و شهرهای تهران، مشهد، اصفهان، شیراز، زاهدان، تبریز، ساری، دوبی و نجف به صورت روزانه و هفتگی انجام می‌شود. هرچند کرمان به راه آهن سراسری متصل است اما این ظرفیت هنوز در بخش گردشگری به کار گرفته نشده و بیشتر در خدمت صنعت و معدن استان است.
۵- اگرچه میهمان نوازی صفتی است که به همه ایرانیان اطلاق می‌شود اما صبوری و فروتنی مردمان استان کرمان، دیدار از این استان را به یک خاطره فراموش نشدنی برای گردشگران خارجی تبدیل می‌کند.
بهشت گردشگری، لنگ نقشه و بروشور
با وجود مزیت‌های قابل توجهی که برشمرده شد، کاستی‌ها و موانع مهمی وجود دارد که استان کرمان را در بهره‌گیری از این مزیت ها ناکام می‌گذارد. در نگاه نخست، ضعف تبلیغات و اطلاع‌رسانی در حوزه گردشگری کاملاً مشهود است. نه فقط در خارج از کشور یا حتی خارج از استان، تبلیغی برای سفر به کرمان و معرفی جاذبه‌های آن صورت نمی‌گیرد، بلکه در خود استان و در اماکن تاریخی-فرهنگی آن نیز از راهنمایان خبره یا نقشه‌ها و بروشورهای چند زبانه خبری نیست. این وضعیت خصوصاً درباره سایت‌های جهانی مانند باغ شاهزاده و ارگ بم کاملاً مشهود است و با تعهدات ایران در قبال کنوانسیون ثبت میراث فرهنگی و طبیعی جهان (مصوب ۱۹۷۲ یونسکو) مغایرت دارد. البته به عللی که در ادامه گفته خواهد شد، در شرایط فعلی هرگونه تشویق برای سفر به کرمان ممکن است نتایج عکس به همراه داشته باشد و گردشگران خارجی را دلزده کند.
ضعف تبلیغات گردشگری، مشکلی است که مسئولان استان بدان معترف هستند؛ چندان که محمود وفایی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در این باره گفته است: «استان کرمان تنها بهشت معادن نیست بلکه بجز پتانسیل‌های فراوان اقتصادی، بهشت گردشگری و بهشت باستان شناسی نیز هست و صنایع دستی ما حرف زیادی برای گفتن دارد.» همچنین، مهدی سیاوشی، رئیس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی استان کرمان در گفت‌و‌گو با خبرگزاری ایسنا، ضمن اشاره به ضعف اطلاع‌رسانی در حوزه گردشگری اظهار داشته است: «امروز اغلب گردشگران انتخاب محل، هتل، شهر و… را از طریق اینترنت، سایت‌ها و شبکه‌های مجازی انجام می‌دهند و با وجود اینکه در استان کرمان سایت‌های متعددی در این زمینه وجود دارد اما هیچ کدام کامل و جامع نیست و همه اطلاعات استان را که بتواند پاسخگوی گردشگر داخلی و خارجی باشد در خود جای نداده‌اند.»
یک هتل ۵ ستاره برای بزرگترین استان کشور
استان کرمان بشدت از کمبود اماکن اقامتی و پذیرایی رنج می‌برد. طبق فهرست مندرج در سایت رسمی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان، این استان پهناور دارای ۲۵ هتل، شامل یک هتل ۵ ستاره، یک هتل ۴ ستاره، ۴ هتل ۳ ستاره، ۱۵ هتل ۲ ستاره و ۴ هتل یک ستاره است. بدین ترتیب روشن می‌شود که نه تنها شمار هتل‌های کرمان پاسخگوی گردشگران نیست بلکه کیفیت اغلب آنها نیز گردشگران خارجی را راضی نمی‌کند. برخلاف یزد و اصفهان که در سالیان اخیر شاهد پروژه‌های پرشمار تبدیل خانه‌ها و اماکن تاریخی به مهمانسراهای سنتی بوده‌اند و از این طریق زیرساخت‌های خود را توسعه بخشیده‌اند، استان کرمان در این زمینه منفعل مانده است. اخیراً مسعود دهقانی، دبیر انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی استان کرمان در گردهمایی فعالان صنعت گردشگری این استان با طرح این پرسش که چرا نباید در کرمان یک واحد مسکونی سنتی داشته باشیم، گفت: «خانه‌های میراثی در حال تخریب هستند و ما شاهد ضعف کارشناسی میراث هستیم.»
به موازات اماکن اقامتی، رستوران‌های شهرهای مختلف استان، کم‌شمار و اغلب‌شان فاقد استانداردهای لازم در صنعت گردشگری هستند. درباره برخی از شهرهای کوچکتر استان از جمله راین می‌توان گفت که رستوران‌ها از نظر بهداشتی تحت نظارت کافی قرار ندارند و ممکن است مشکلات دو چندانی برای گردشگران به‌وجود آورند.
از این گذشته، در حالی که راه‌های استان کرمان در مسیرهای گردشگری کیفیت کمابیش مناسبی دارند اما خبری از مجتمع‌های بین راهی نیست و کمبود یا نبود سرویس‌های بهداشتی که یک مشکل فراگیر در سراسر کشور است، در این استان نمود بیشتری دارد. چندان که مسعود دهقانی می‌گوید: «سال‌ها پیش مسئولان وقت اعلام کردند در هر ۵۰ کیلومتر در جاده‌های برون‌شهری باید سرویس بهداشتی ساخته شود اما متأسفانه حتی یک سرویس هم ساخته نشد و با این حرکت لاک‌پشتی امکان جذب توریست در حد مطلوب وجود ندارد.»
از خیابان‌های پرمشکل تا‌تاکسی‌های تصادفی
اگرچه هیچ یک از شهرهای کرمان خالی از آثار طبیعی و تاریخی-فرهنگی نیستند اما تقریباً همه آنها از نظر مدیریت شهری وضع مناسبی ندارند و آشفتگی‌های زیادی را پیش چشم گردشگران خارجی ترسیم می‌کنند. شهر کرمان به عنوان مرکز استان نمونه بارزی از این آشفتگی‌ها و نابسامانی‌ها و گویای کم توجهی مدیریت شهری به موضوع گردشگری است. این شهر از دید گردشگرانی که به آن سفر می‌کنند، دست کم دارای چهار کاستی بزرگ است:
۱- تابلوهای راهنما به زبان انگلیسی در سطح شهر به‌اندازه کافی و به شکل گویا وجود ندارد.
۲- آسفالت معابر، جدول کشی خیابان‌ها، کفسازی پیاده‌روها، کیفیت فضای سبز و زیباسازی بولوارها و میادین به شکلی است که نه تنها کرمان را از شمول یک شهر گردشگر پذیر خارج می‌سازد بلکه اسباب نارضایتی عموم شهروندان کرمانی را فراهم آورده است. به جرأت می‌توان گفت که مدیریت شهری کرمان در قواره یک مرکز استان عمل نمی‌کند و این شهر از شهرهای همتراز خود به شکل محسوسی عقب‌تر است.
۳- سامانه حمل و نقل عمومی کرمان بویژه تاکسیرانی این شهر دچار فرسودگی شدید است. در کرمان سوار شدن در تاکسی‌های دودزا و دارای نشانه‌های متعدد از آثار تصادف، امری عادی تلقی می‌شود و متأسفانه در نبود نظارت مؤثر، داخل بسیاری از تاکسی‌ها کثیف و نامرتب است. (اگرچه برخورد رانندگان در اغلب مواقع مهربانانه است.)
۴- در محدوده‌های مرکزی و تاریخی شهر کرمان که مسیر تردد گردشگران خارجی است، حضور دستفروشان و متکدیان چشمگیر است. بویژه در بازار قدیمی و سرپوشیده شهر، حضور کودکان متکدی یا فال فروش تصویر نازیبایی از کشورمان را ترسیم می‌کند.
انتظار طولانی برای بازسازی ارگ بم
ارگ بم که در زلزله ویرانگر سال ۱۳۸۲ تا حد زیادی تخریب شد، در کنار تخت جمشید و میدان نقش جهان، یکی از سه نماد بصری تاریخ و تمدن ایران نزد خارجی‌هاست. تا پیش از زلزله، هدف اصلی خارجیانی که به استان کرمان سفر می‌کردند، تماشای ارگ بم بود و بازدید از سایر آثار تاریخی-فرهنگی این استان در مرتبه بعد قرار داشت. با اینکه چند سال است بازسازی شهر بم به پایان رسیده و این شهر دست کم از نظر سیمای شهری وضع به مراتب بهتری نسبت به پیش از زلزله دارد اما چنان که اخیراً علیرضا رزم حسینی، استاندار بم تصریح کرد، مرمت ارگ بم به کندی پیش می‌رود و هنوز به پایه‌ای نرسیده که بتواند دوباره به گردشگری بم، رونق ببخشد. غیر از این، به نظر می‌رسد استراتژی اتخاذ شده برای بازسازی ارگ توجه چندانی به ابعاد گردشگری این اثر جهانی ندارد و حتی در صورت بازسازی کامل، نمی‌تواند خاطره بصری بازمانده از دوران پیش از زلزله را بازسازی کند.
این لاک پشت کی به مقصد می‌رسد؟
تهران، اصفهان و فارس سه استانی هستند که از قدیم موقعیتی تثبیت شده در جذب گردشگران خارجی داشته‌اند. یزد نیز توانسته در سالیان اخیر با همگرایی و کوشش بخش خصوصی و دولتی، به این سه استان بپیوندد و موقعیت خود را در بازار گردشگری خارجی تثبیت کند. اکنون استان‌های دیگری مانند خوزستان، همدان و آذربایجان شرقی در تلاشند تا سهم بیشتری از گردشگران خارجی را به خود اختصاص دهند و هرکدام نیز از مزیت خاصی بهره می‌برند. استان کرمان اگرچه از نظر دارا بودن جاذبه‌ها و مزیت‌های گردشگری در سطح بالایی قرار دارد اما در این رقابت فشرده از سرعت لازم برای معرفی جاذبه‌ها و توسعه زیرساخت‌ها برخوردار نیست. شاید همچون خوزستان که مزیت‌های گردشگری آن زیر سایه نفت و انرژی مغفول مانده، گردشگری کرمان نیز قربانی توجه صرف به بخش معدن شده است. از این رواست که به گفته مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان«فعالیت در صنعت گردشگری استان کرمان تاکنون توجیه اقتصادی نداشته است. زیرساخت‌های این صنعت هنوز با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو است که باید مورد توجه قرار گیرد.»
منبع: روزنامه ایران
