ارگ انار با پلانی ۵ ضلعی بر روی تپه‌ای در مرکز شهر انار قرار دارد که دارای ۹ برج اصلی است و ضلع شمالی قلعه ارگ انار ۹۸ متر، غرب ۱۲۸ متر، شرق ۹۴ متر و جنوب آنکه با دو ضلع ۷۰ و ۳۰ متری فضای کل قلعه را در بر گرفته است، ابعاد قلعه را شکل داده‌اند. مساحت کل قلعه ارگ انار حدود ۱۱ هزار متر مربع است.
تاریخ احداث این بنا بر اساس گزارش ثبتی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران به دوره‌های پیش از اسلام بر می‌گردد. این ارگ در دوره صفویه بازسازی شده و مورد استفاده مجدد قرار گرفته است. یعنی مجموعه‌ای از دوران‌های مختلف را در خودش دارد، دقیقا مثل همان حالتی که ارگ بم داشت. به گفتهٔ برخی باستان‌شناسان، ممکن است در کاوش‌ها و لایه‌نگاری‌ها، لایه‌های مربوط به دوران اشکانی یا قدیمی‌تر نیز در این ارگ یافت شود.
ساسانیان نام دودمانی ایرانی است که نزدیک به ۴۲۷ سال بین سالهای ۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی بر ایران فرمانروایی کردند. بنیانگذار این حکومت اردشیر بابکان نوه ساسان از موبدان زرتشتی بود که توانست با تصرف ایالت‌های کرمان، اصفهان، اهواز و در نهایت طی شورشی در تاریخ ۲۸ آوریل (۹ اردیبهشت) ۲۲۴ میلادی آخرین شاه اشکانی یعنی اردوان پنجم را از سر راه بردارد و خود شاهنشاه ایران شود. وی به احترام جد خود یعنی ساسان نام حکومتش را ساسانیان نهاد. بعد از او نزدیک به ۳۷ شاه دیگر در این سلسله حکومت کردند که از مشهور‌ترین آن‌ها می‌توان به شاپور اول و دوم، قباد، بهرام گور، خسرو انوشیروان و خسرو پرویز اشاره کرد.
در سالهای اخیر، حوادثی چند، نام ارگ را بر سر زبان مردم انار انداخت. یکی از این حوادث تخریب تقریباً نیمی از فضای داخلی ارگ توسط تعدادی از مسئولان انار در دهه ۶۰ شمسی بود. آن‌ها «خانهٔ فساد شدن» این مکان را علت تخریب آن عنوان کردند.
دومین مساله ساخت مقبرهٔ شهید گمنام در حریم این ارگ می‌باشد. دفن این شهید بزرگوار و ساخت ضریح آن در سال۸۹ صورت پذیرفت.
نکتهٔ قابل تامل جریانی مشابه این جریان است که در بیاض اتفاق افتاد. «خانه خان» یک اثر تاریخی در بیاض بود که چندین سال فعالین بیاض در پی ثبت این اثر بودند. شخصی این خانه را خرید و به دلایل نامعلومی آن را ویران کرد. به گفتهٔ یکی از مطلعین بیاض که خود نیز کارمند سازمان میراث فرهنگی بود؛ چند روز پس از تخریب، این خانه به ثبت آثار ملی رسید.
در مورد ساخت مقبره شهید گمنام، مخالفان و موافقان روبروی هم قرار گرفته‌اند. موافقان معتقدند حرمت شهید بالا‌تر از یک مشت خشت و گل است. مخالفان نیز دلایلی برای خود دارند. گروهی نگران به خطر افتادن حریم و عرصه ارگ و منظر آن هستند. گروهی دیگر معتقدند شهید گمنام می‌بایست در امامزاده انار دفن می‌شد و می‌گویند دفن در جوار امامزادهٔ انار احترامی برای این شهید عزیز بود. سوای این مطلب، دفن در کنار دیگر شهدای انار را میز مکان مناسب تری می‌دانستند. آن‌ها معتقدند درون صحن امامزاده، مکان مناسبت تری برای زیارت این شهید بود و زائرین بیشتری را به سمت خود جلب می‌کرد.
ساختن پارک در ضلع دیگر ارگ از جمله تغییراتی ست که در این سال‌ها صورت پذیرفته است.
با این وجود قدیمی‌ترین اثر تاریخی شهر انار که بعضی آن را شناسنامهٔ این شهر می‌دانند؛ در کنار تمامی ناملایمات روزگار و دوران همچنان نفس می‌کشد.
این خشت و گل‌ها، دردهای تاریخی بی‌شماری که قرن‌ها بر سر این سرزمین آمده است را در سینه دارد. ارگ ساسانی انار در طول تاریخ حکومت فرمانروایان ایرانی، اعراب، صفویان، زندیه، قاجار و هزاران اتفاق تلخ و شیرین را به چشم دیده است. هزاران غروب بر پیکرش تابیده وتاریکی شب را به انتظار طلوعی دیگر تحمل کرده است. پدران ما نسل اندر نسل در سایه سار ارگ آرمیده‌اند. تا آیندگان چگونه آن را دریابند.
حسین پور رشیدی
