توضیحی درباره ثبت ملی آیین جوش‌زنی شهرستان انار

در روزهای اخیر، خبری درباره ثبت ملی آیین‌ جوش زنی هرمزآباد رفسنجان منتشر شده است.

برخی تصور کرده‌اند که این آیین به نام هرمزآباد رفسنجان ثبت شده است اما واقعیت این نیست.

انارپرس این موضوع را از طریق مسئولان سازمان میراث فرهنگی کرمان جویا شد. مسئولان مربوطه گفتند که آیین جوش‌زنی شهرستان‌های انار، شهربابک و کوهبنان تحت عنوان «آیین جوش‌زنی شمال استان کرمان» در تاریخ ۲۰ شهریور ۱۳۹۱ با شماره ۵۴۴ ثبت ملی شده و اخیرا آیین جوش‌زنی هرمزآباد رفسنجان و شهرستان ابرکوه تحت یک الحاقیه به آن اضافه شده است.

با این وضعیت آیین جوش‌زنی شمال استان کرمان که در فهرست میراث ملی ثبت شده شامل انار، شهربابک، کوهبنان و هرمزآباد رفسنجان است.

سند ثبتی جوش زنی نیز همین واقعیت را نشان می‌دهد (آخرین پاراگراف):

عکس‌هایی از مراسم جوش‌زنی در انار

پیشینه‌ای از آیین جوش زنی در انار

مردم انار از دیر باز عشق خود را به سالار شهدای کربلا در قالب، شعرها ،نثرها و الفاظی می ریختند که در دسته های عزاداری از زبانشان ترنم می نمود ، جوش زدنها که نمادی از ارادت مردم این خطه به امام حیسن بود از حدود چند صد سال قبل در میان مردم اناردر تمامی تکایا و حسینیه ها رواج داشته است،حلقه دایره وار که تداعی کننده حرکت پروانه به دور شمع است در حقیقت تبلور چرخش پروانه ها به دور شمع وجود امام حسین (ع)است.

این آیین سنتی که در اوقاتی مثل شب عاشورا و تاسوعا به اوج خود می رسد تا نیمه شب ادامه دارد و مردان به خصوص جوانها به شور و حال زاید الوصفی در این حلقه ماتم با اشعار جانسوز به نوحه سرایی می پردازند بدین صورت که که عزاداران باحلقه کردن دست چپ در کمر همدیگر و حرکت ریتمیک پا بصورت دایره وار در وسط میدان تکیه و حسینیه با اشعاری که در ذیل امده است با دست راست بر سینه می کوبند.به طوریکه نیمی از جمعیت یک بیت یا یک مصراع ازشعر را می خوانند ونیمه دیگر پاسخ نیمه بیب یا مصراع را ؛  این اشعار با اهنگ ها  و ریتم های مختلفی خوانده میشود که تغییرهر اهنگ با متن چاووشی توسط یک نفر در وسط میدان صورت می گیرد. از نکات جالب توجه اینکه سالخوردگان همیشه در سر حلقه دایره قرار می گیرند.مدت زمان این نوع عزاداری متفاوت می باشد و گاهی تا یک ساعت ونیم طول می کشد.

نمونه ای از نوحه ها و مرثیه ها که چون میراثی کهن و گرانسنگ به یادگار مانده :

شروع جوش با اهنگ حسین حسین توسط چند نفر آغاز و کم کم به حلقه اضافه می گردند:

شروع:

مظلومم حسین محرومم حسین         در کرب و بلا کشته شد حسین

شمرمزن چکمه تو بر سینه ام        خرد مکن سینه  بی کینه ام

ای وای سردارم چه شد              میر و  علمدارم چه شد

عباس غمخوارم چه شد             عابد بیمارم چه شد

در خیمه زین العابدین               میزد سر خود برزمین

گوید حسین من چه شد              نور دو عین چه شد

چاووشی توسط یک نفر در وسط به مدت یک الی دو دقیقه

چه کربلاست یاران             چه پر بلاست یاران

سر حسین شهید(مظلوم)       از تن جداست یاران

محرم است امشب             شب غم است امشب

خیر النسا سیه پوش          در ماتم است امشب

چاووشی:

هی این کدام ماه است که زینب بی برادر میشود    دختر شیرخدا بی یار و یاور می شود

هی این همان ماه است که زینب بی برادر میشود      دختر شیر خدا بی یارو یاور می شود

ابر غم بارون غم امد که عالم راگرفت          فاطمه امد سرنعش حسین ماتم گرفت

چاووشی:

ای در دریای نجف شیر یزدانی         بنگر به حال یوسفت گشته قربانی

خنجر کشند بر حنجرش یاعلی بنگر     چون کشتی عمر حسین گشته طوفانی

زینب بیا در کربلا شد وقت مهمانی     مهمان و کشتند تشنه لب داد از مسلمانی

چاوشی:

اندرین صحرا ،یک مسلمان نیست،قطره اب نیست،تشنه ام تشنه، وای تشنه ام تشنه

زیرخنجر گفت ، شاه لب تشنه،مهلتی ای شمر،تشنه ام تشنه ،وای تشنه ام تشنه

چاوشی:

مگر حسین شهید عزیز زهرا نبود        مگر که ان تشنه لب غریب و تنها نبود

ای همه جان جهان ،جان به فدای حسین    جان به فدای تو و عهد و وفای حسین

لب تشنه سربریدند مظلوم کربلا را       برخاک و خون کشیدند فرزند مصطفی را

زهرا به محشر اید با حوریان سیه پوش     پیراهن حسینش افکنده بر سر دوش

این ظلمها کجا شد؟دردشت کربلاشد          سر حسین مظلوم بر نوک نیزه ها شد

چاوشی:

یاران امام ما را وقت نماز کشتند           فرزند مصطفی را وقت نماز کشتند

یاران امام ما را وقت نماز کشتند          والشمس و الضحی را وقت نماز کشتند

یاران عزا بدارید این ماتم حسین است    از دیده خون ببارید این سر سر حسین است

عمه بیا گمشده پیدا شده                    کنج خرابه شب یلدا شده

چاوشی:

(ریتم تند و پایانی )

یا عباس یا عباس        جانم فدای عباس

یا عباس دخیلم       درمانده و ذلیلم

و در پایان جمعیت جوش زن با یک  “یا حسین” بلند گفتن پراکنده می شوند

قابل توجه اینکه تمامی شعرها در چندین نوبت تکرار می شود تا به اوج خود برسد.

شعرهای دیگر مراسم جوش زنی در انار:

           دسته اول                                                   دسته دوم

گهی بر سر زنم گاهی به سینه                     که فردا بی پدر گردد سکینه

امشب به عرش اعلی ، غوغاست یا محمد     فردا حسین مظلوم تنهاست یا محمد

امشب سر سکینه در دامن حسین است         رأس حسین مظلوم از تن جداست فردا

شب قتل حسین بی گناه است                     فلک سر گشته و عالم سیاه است

شب قتل حسین است می زنم جوش             فلک سر گشته و عالم سیا پوش

تشنه حسین به کربلا                                   شیعه تو آب و می خوری

امشب حسین مظلوم                                   مهمان خواهران است

فردا میان میدان                                           در جنگ کوفیان است

امشب شب بی تابی طفلان حسین اس         ای خاک به سر کن که شب قتل حسین است

حسین ، حسین ، حسین …                       حسین ، حسین ، حسین …

شعری دیگر:

شب عاشوراست امشب / کربلا غوغاست امشب / تشنه لب سقاست امشب / خون‌جگر زهراست امشب / آه و واویلاست امشب

زد نعره شهربانو، از فرقت شه دین

هردم به ناله می‌گفت، زهرا کجاست امشب/

ابن زیاد کافر، صف بسته در برابر

بر اهل بیت اطهر، این کی رواست امشب/

آن نازش پیمبر، سرو ریاض حیدر

بی‌یار و بی‌برادر، در کربلاست امشب/

هر دم عروس قاسم، می‌کرد و خاک و بر سر

می‌گفت و با دل زار، عیشم عزاست امشب/

آن‌دم که از سر زین، افتاد سرور دین

گفتند و آل یاسین، واحسرتاست امشب/