قرآن برای اینکه مکانیزم کارکرد انفاق را توضیح دهد، آن را با ربا مقایسه می‌کند. در این خصوص علاوه بر مکانیزم کارکرد به نتیجه نیز اشاره می‌کند.
در این زمینه چنین می‌گوید: «خداوند، ربا را نابود مى کند; و صدقات را افزایش مى دهد». چنانچه که کاملا مشخص است ربا باعث افزایش نرخ تنزیل می‌گردد. نرخ تنزیل نیز باعث تخریب منابع و در نتیجه نابودی اقتصاد و منابع آن می‌گردد.
این در حالی است که انفاق و صدقه باعث کاهش نرخ تنزیل می‌گردد. به نظر می‌رسد که دلیل مقایسه صدقات و انفاق با ربا اشاره به همین نکته است. این در حالی است که بسیاری دیگر از اعمال انسان نیز باعث نابودی ثروت‌ها و منابع می‌گردد. پس یک نقش اساسی انفاق و صدقه در اقتصاد کاهش نرخ تنزیل است.
نکته دیگری که در آیات مورد نظر مورد توجه قرار داده است منطق رباخواران است. رباخوارن، ربا را مانند تجارت می‌دانند. این در حالی است که تجارت و ربا از دید قرآن بسیار متفاوت است. تجارت قابل قبول بوده در حالی که ربا مردود شده است.
کاملا مشخص است که تفاوت تجارت و ربا در این است که در تجارت ریسک موجود بین دو طرف معامله توزیع می‌شود در حالی که در ربا ریسک کامل به قرض گیرنده رسیده و رباخوار هیچ ریسکی را نمی‌پذیرد. این در حالی است که انفاق و صدقه کاملا مخالف این مسئله را به دنبال دارد. کسی که صدقه داده و یا انفاق می‌کند ریسک صدقه گیرنده را حذف نموده در حالی که در ظاهر هیچ مزدی را نیز دریافت نمی‌کند. بنابراین ربا ریسک را در اقتصاد افزایش داده و احتمال ورشکستگی افراد را زیاد می‌کند. در حالی که صدقه ریسک را کاهش داده و اطمینان در سرمایه گذاری و تولید ایجاد می‌کند. در این میان تجارت ریسک را تقسیم نموده و هیچ کاهش ریسکی را به انجام نمی‌رساند.
پس در این آیات و مقایسه صورت گرفته بین ربا، تجارت و صدقه به زیبایی دو منفعت برای صدقه و انفاق ذکر شده است. اول کاهش نرخ تنزیل که باعث حفاظت از منابع طبیعی می‌شود. دوم کاهش ریسک اقتصادی که باعث امنیت سرمایه گذاری و توسعه اشتغال و افزایش رفاه اجتماع می‌گردد.
قرآن همچنین بیان می‌کند که انفاق کردن باعث تغییردیدگاههای ریسکی انسان می‌شود. به طوری که انسان از حالت ریسک گریز (risk averse) به ریسک خنثی (risk neutral) تبدیل می‌شود. انسان ریسک گریز معمولا محافظه کار بوده و از انجام کارهای اقتصادی بزرگ روی گردان است. این در حالی است انفاق و صدقه این دیدگاه را تغییر داده و فرد را ریسک خنثی و شاید حتی ریسک پذیر (risk taker) نماید. این درست کاری است که ابزار‌ها و سیاست‌های مقابله با ریسک مانند بیمه به انجام می‌رساند.
سوره بقره، آیات ۲۷۵ تا ۲۷۷
«کسانى که ربا مى خورند، (در قیامت) مانند کسى که بر اثر تماس شیطان، دیوانه شده (و تعادل خود را از دست داده) بر مى خیزند. این، بخاطر آن است که گفتند: «بیع (و داد و ستد) مانند ربا است» در حالى که خدا بیع را حلال کرده، و ربا را حرام. (زیرا فرق میان این دو، بسیار است.) و اگر کسى اندرزى از جانب پروردگارش به او رسد، و (از رباخوارى) خوددارى کند، سودهاى پیشین (و قبل از تحریم) از آن اوست; و کار او به (عفو) خدا واگذار مى شود; امّا کسانى که (به ربا خوارى) بازگردند اهل دوزخند;و جاودانه در آن خواهند بود. خداوند، ربا را نابود مى کند; و صدقات را افزایش مى دهد و خداوند، هیچ ناسپاسِ گنهکارى را دوست نمى دارد. کسانى که ایمان آوردند و کارهاى شایسته انجام دادند و نماز را برپا داشتند و زکات را پرداختند، اجرشان نزدِ پروردگارشان (محفوظ) است; نه ترسى بر آنهاست، و نه اندوهگین مى شوند.»
دکتر محمد عبدالهی عزت‌آبادی
