گسل که بیشتر به نام گسل زلزله شناخته میشود در اغلب شهرها و نقاط دنیا وجود دارد و در طول میلیونها سال گذشته ایجاد شدهاند.
گسل انار نیز که حدودا مربوط به دو و نیم میلیون سال قبل است از نظر زمینشناسی به دوره «کواترنری» تعلق دارد. دوران کُواتِرنِری حدود دو و نیم میلیون سال پیش آغاز شد. دگرگونیهای شدید آب و هوایی و محیطی در کواترنری به تعدادی از پستانداران این امکان را داد که با سرعت بالایی گسترش یافته و با همین سرعت انقراض یابند. چون پیدایش انسان در دوره کواترنری رخ داده است، برخی از زمینشناسان و دیرینهشناسان آن را دوره انسان یا دوره انسانزیستی (آنتروپوزوئیک) نیز نامیدهاند.
گسل انار که ادامه گسل بافق یزد است از نزدیکی غسالخانه انار عبور میکند و با گذشت از پشت پلیس راه به سمت جاده کمربندی میرود و با عبور از نزدیکی دانشگاه آزاد به طرف رفسنجان ادامه مییابد و به گسل رفسنجان وصل میشود.
این گسل در برخی جاها به سطح زمین نزدیک است و در برخی جاها نیز به عمق زمین میرود. گسل انار در برخی جاها در سطح زمین است اما چون آبرفتها پشتش قرار گرفته در حال حاضر قابل دیدن نیست.
بازدید از گسل انار
در بازدیدی که انارپرس از گسل انار در نزدیکی غسالخانه داشت، سعید قدیری یکی از دبیران به بیان توضیحانی در خصوص گسل و زلزله پرداخت.
سعید قدیری گفت: مردم با شنیدن نام گسل خیلی غصه میخورند و فکر میکنند گسل یعنی زلزله، یعنی بم. در حالی که واقعا اینگونه نیست. اگر گسل نباشد دیگر چشمه یا آبی نیست.
جمع شدن آب پشت گسل انار
قدیری افزود: گسل که به صورت ناگهانی در سطح زمین ایجاد میشود، اختلاف سطح درست میکند. یعنی یک سطح زمین نسبت به سطح دیگر بالاتر قرار میگیرد. اکثر شهرهای دنیا کنار گسلها هستند. یعنی گسل یک دیواره در عمق زمین ایجاد میکند و به مرور زمان آب پشت این دیواره جمع میشود که باعث میشود یا چشمه به وجود آید یا در قدیم قنات حفر میکردند و اکنون نیز در پشت این دیواره چاه حفر میکنند.
وی ادامه داد: مثلا در انار چاههایی مانند خیرآباد، علیآباد، اسماعیلآباد، هرمزآباد، بهاآباد، حسینآباد فلاح، حسینآباد غرب و تمام چاههای اطراف آن پشت گسل انار قرار دارند. یعنی آب در طول قرنهای متمادی پشت این گسل جمع شده و حالا مورد استفاده قرار میگیرد.
شدت زلزله به چه عواملی بستگی دارد؟
سعید قدیری در خصوص شدت زلزله گفت: شدت زلزله به عمق زلزله بستگی دارد که مثلا در پنج کیلومتری عمق زمین، ۱۰ کیلومتری، ۲۰ کیلومتری و … باشد و به آن کانون زلزله میگویند. هر چه زمین سختتر باشد، امواج زلزله قدرت رسانایی بیشتری پیدا میکند و خرابیاش بیشتر خواهد بود اما اگر زمین در کانون زلزله هرچه نرمتر باشد این امواج تا جایی که منتقل میشود، خرابی کمتر به بار میآورد. در واقع وقتی زلزله در عمق زمین یعنی همان کانون زلزله رخ میدهد، امواج شدید ایجاد میگردد. اگر اطراف این کانون، زمین سخت باشد، امواج با شدت زیادتری حرکت میکند اما اگر اطراف این کانون، زمین نرمتر باشد، امواج با شدت کمتری منتقل میشوند. شهرستان انار دارای زمین سخت است.
وی گفت: هر فردی که میخواهد ساخت و ساز کند باید ساخت و سازی اصولی و محکم انجام دهد. خدا به انسان عقل داده است تا بتواند خود را در مقابل حوادث طبیعی محافظت کند.
زلزلههای کوچک مفید هستند
سعید قدیری گفت: زلزلههای کوچک در هر منطقهای به نفع آن منطقه است، چون انرژی زمین به صورت اندک اندک آزاد میشود و مانع آزادشدن ناگهانی انرژی زمین با قدرتهای بالا میشود. هر چه دولت اقدام کند و هر چه مردم خانههای محکم بسازند باز هم عدهای هستند که در خانههای خشت و گلی یا غیرمقاوم زندگی میکنند و خظر زلزله آنها را تهدید میکند. برای همین هر چه تعداد زلزلههای کوچک یک منطقه زیاد باشد، انرژی زمین کم کم آزاد میشود و موقعی که انرژی کم کم آزاد شد مثلا زلزلههای سه ریشتری و چهار ریشتری رخ دهد از زلزلههای هفت ریشتری و قویتر جلوگیری میکند.
رد ارتباط چاههای کشاورزی انار و جلوگیری از زلزله
سعید قدیری در خصوص ارتباط چاه های کشاورزی و جلوگیری از زلزله گفت: کشاورزان در انار میگویند به دلیل اینکه چاههای زیادی در این منطقه حفر شده باعث شده تا گرما و انرژی زمین همراه با آبی که استخراج میکنند، از عمق زمین بیرون آید و از زلزله جلوگیری شود. این تصور کاملا اشتباه است چون بزرگترین چاهی که بشر در جهان حفر کرده، ۱۲ کیلومتر است یعنی ۱۲ هزار متر. در حالی که عمق زلزله یعنی کانون زلزله خیلی پایینتر از این مسافتها است. عمق چاههای انار به نیم کلومتر هم نمیرسد اما عمق زلزله در کلیومترها پایینتر است.
زلزله مضر نیست بلکه یک پدیده طبیعی است
سعید قدیری خاطرنشان کرد: استاد تکتونیک ما (زمینلرزه نگاری) میخواست در جلسه اول به دانشجویان بگوید که زلزله مضر نیست بلکه زلزله مفید است؛ یعنی این یک پدیده طبیعی است که وجود دارد و یک پدیده غیرطبیعی نیست که همه از آن بترسند. این استاد ما برای همین میگفت وقتی شما یک غذای مسمومی میخورید بهترین حالت این است که غذا را با حالت تهوع از بدنتان خارج کنید. موقعی که خارج شد دیگر قلب شما، کلیه شما و… از کار نمیافتد و باعث مرگ نمیشود.
قدیری افزود: در مورد زلزله نیز همین طور است. سنگهای عظیمی در عمق ۲۰ یا ۳۰ کیلومتری زمین وجود دارد که در کنار هم حرکت میکنند. شما وقتی دو دست خود را به هم میمالید احساس گرما میکنید. حرکت سنگهای بسیار بزرگ در عمق زمین که در کنار هم هستند نیز گرما و انرژی شدیدی تولید میکند، یعنی یک سنگ با وزن پنج میلیون تن با یک سنگ به وزن ۱۰ میلیون تن موقعی که در کنار هم حرکت میکنند، انرژی و گرمایی که تولید میکنند، خیلی خیلی زیاد است. اگر این انرژی و گرما راه نفوذی مانند آتشفشان داشته باشد، میآید و آزاد میشود. اما اگر راهی نداشته باشد بالاخره این گرما و انرژی درون زمین وجود خواهد داشت.
وی گفت: هزاران بار این گرما و انرژی تولید میشود تا بالاخره یک زمانی، سنگ از عمق زمین بیرون میزند که همان گسل ایجاد میگردد. موقعی که گسل ایجاد شد، گرما و انرژیهایی بعدی از آن نقطه آزاد میشود. اگر این انرژیهای زیادی که در عمق زمین تولید میشود، از محل همان گسل بیرون آمد، نامش زلزله است. یعنی این انرژی، گسل را تحریک میکند و باعث حرکت میشود.