شهرستان انار در شمال غرب استان کرمان واقع شده است و با آب و هوای خشک، نزولات جوی کمی دارد که اغلب به صورت باران در حد فاصل آبان ماه تا اردیبهشت ماه رخ میدهد و میزان تبخیر در منطقه بین ۱۵۰۰ تا۴۵۰۰ میلیمتر در سال متغییر است.
با توجه به اینکه شهرستان انار در منطقه خشک واقع شده و میزان نزولات جوی آن اندک است، لذا دارای شرایط اقلیمی خاصی است که با خشکسالیهای متوالی وضعیت منطقه از لحاظ آبی دچار مشکلات زیادی شده است .
در بخش کشاورزی برداشت بیرویه آب از چاههای منطقه در چند سال گذشته باعث شده شهرستان انار از نظر برداشت محصول دچار افت شدید در زراعت پر رونق گذشته خود باشد و در نتیجه شاهد ظهور بحران آبی در منطقه باشیم که اکنون در بعضی از مناطق خشک شدن درختان چندین ساله از آثار آن میباشد و اگر خسارتهای ناشی از نابودی این درختان و همچنین اثرات بعدی آن مورد بررسی قرار گیرد متوجه ضرورت راهکارهای پیشگیری از این بحران خواهیم شد.
در زمینه کشاورزی خوشبختانه چند سالی است که مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان انار با استفاده از روشهای نوین آبیاری تا حدودی باعث بهبود آبیاری اراضی کشاورزی شده است و در حال حاضر با پرداخت تسهیلات در جهت گسترش آبیاری زیر سطحی گام بر میدارد که جای تشکر و قدردانی دارد.اگر چه اراضی زیادی در منطقه وجود دارد که هنوز واجد شرایط اجرای روشهای نوین آبیاری میباشد. اما باید بپذیریم که همزمان با اصلاح روشهای آبیاری و مدیریت صحیح بهرهبرداری از منابع آب باید از عملیات آبخوانداری در منطقه حمایت و پشتیبانی شود.
لازم است مسئولین شهرستانهای انار و رفسنجان جهت جلوگیری از بحران بیشتر آب در منطقه به طور ویژه به اجرای این طرح همت گمارند و در توسعه آن کوشا باشند.
سیلابهای دشت انار باید مدیریت شوند
نمیتوان از اجرای طرحهای انتقال آب از استانهای مجاور با فاصله صدهها کیلومتر سخن گفت اما دست روی دست گذاشت و سیلاب های فصلی موجود در منطقه را مدیریت نکرد. لذا نباید به صرف اجرای طرح انتقال آب به شهرستان انار که در واقع جزو طرحهای بلند پروازانهای است که تا به حال به مرحله اجرا در نیامده و از یک دولت بر دوش دولت بعدی میافتد و چند سال اخیر با ابهام همراه بوده و یا به شیرین کردن آب دلخوش بود که هزینه های زیاد و مشکلات خاص خودش را دارد.
عملیات آبخیزداری و آبخوانداری را میتوان به عنوان اصلیترین راه نجات بحران آبی در منطقه به شمار آورد و لازم است این طرح توسعه یابد تا هم از نعمت خدادادی به نحو احسن استفاده شود و هم از خسارتهای ناشی از سیلابهای مخرب جلوگیری به عمل آید.
بر اساس نظر کارشناسان و مسئولین وزارت نیرو تولید آب از طریق آبخوانداری پنج برابر ارزانتر از سدسازی است، پس باید بیش از پیش حمایت شود.
بر اساس آمارهای موجود بیش از ۷۰ درصد نزولات آسمانی در کشور تبخیر میشود و اگر بتوان میزان این تبخیر را کاهش داد در واقع اقدامی موثر در حفظ منابع آبی انجام گرفته است. با اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری میتوان تا ۳۰ درصد از آب تبخیر شده را احیا کرد؛ به گونهای که ۱۷ درصد از این میزان به سفرههای آب زیرزمینی منتقل میشود و ۱۳ درصد نیز به رشد پوشش گیاهی منطقه مورد نظر اختصاص پیدا میکند.
اگر بتوان این طرح را اجرا کرد در واقع مقدار زیادی از آبی را که پیش از این تبخیر میشده به سفرههای زیرزمینی انتقال دادهایم که به منابع آبی اضافه میشود. با اجرای این طرح میتوانیم سالانه تا حدود زیادی از آب را که معادل بیلان منفی برداشت آب سفرههای زیرزمینی است، جبران کنیم.
همانطور که ذکر گردید هزینه تولید هر متر مکعب آب از طریق آبخیزداری و آبخوانداری پنج برابر ارزانتر از هزینه تولید آب توسط سد میباشد. لذا یکی از راههایی که میتواند کشور را از بحرانآبی موجود نجات دهد، اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری است که به عنوان تولید آب سبز معرفی میشود.
استفاده از قناتهای متروکه انار برای اجرای طرح آبخیزداری و آبخوانداری
در این راستا اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری در شورای عالی آب مطرح شده و مورد حمایت قرار گرفته است که حمایتهای جدی دولت نیز را به همراه دارد و باید مسئولین شهرستان انار از این فرصت استفاده کرده و این برنامه را در انار توسعه دهند.
پیشنهاد میشود در انار با نظر کارشناسی با استفاده از قناتهای متروکه این طرح را توسعه داد و به عنوان حوضچههای ذخیره و نفوذ آب در سفرههای زیر زمینی از آنها استفاده گردد.
در سدها وحوضچههای استاندارد برای اجرای طرح آبخوانداری ابتدا باید بستر حوضچهها با شن و ماسه پوشانده شود و در طی بارندگیهای متوالی عملیات لایروبی انجام گیرد تا نفوذپذیری خاک افزایش پیدا کند در نتیجه آب به راحتی بتواند در این بسترهای ایجاد شده نفوذ کند که هزینه زیادی صرف احداث و نگهداری آبخوانها میشود.
جهت جلوگیری از هدر رفت سیلابهای فصلی و مخرب میتوان با جانمایی مناسب در مجاورت قنوات، حوضچههای متوالی احداث کرد. پس از جمع شدن آب در پشت این حوضچهها و سدهای احداثی با ته نشین شدن گل و لای، آب زلال و شفاف حاصل میشود که این آب توسط لوله به قنات انتقال داده میشود تا در آنجا ذخیره گردد و با نفوذ در آبرفتهای منطقه، سفرههای زیر زمینی را تغذیه نماید.
البته بعید به نظر میرسد با توجه با افت شدید سطح آبهای زیر زمینی در منطقه بتوان دوباره با این روش قناتهای گذشته را احیا کرد ولی میتوان در جاهایی که این قناتها در دل آبرفتهای منطقه حفر شدهاند و بدون استفاده میباشند جهت معبری برای نفوذ آب از آنها استفاده کرد. اما این طرح جهت اجرا نیاز به جمع آوری اطلاعات و بررسی کارشناسی دارد .
در نتیجه همزمان با پرداخت اعتبار مورد نیاز برای آبیاری مکانیزه به کشاورزان باید طرح آبخیزداری و آبخوانداری در منطقه اجرا شود تا آب به سفرههای زیر زمینی منتقل گردد و مشکل بحران آبی را در انار تا حدود زیادی برطرف کند.
مهندس حبیبالله علیاکبری