چنانچه در یکی از مقاله‌های گذشته اشاره شد، یکی از عوامل ایجاد کننده فساد، انحصار می باشد. انحصار همراه با عدم شفافیت و اعمال نظر باعث ایجاد فساد خواهد شد.
از نکات بارز در حفاظت از منابع آب وجود انحصار دولتی می باشد. طبق قانون، مردم در صورتی می توانند از منابع آب برداشت کنند که پروانه بهره برداری را از مراجع ذی صلاح دولتی دریافت نمایند.
پس از دریافت پروانه نیز، بایستی طبق مفاد پروانه، این بهره برداری را انجام داده و در صورت تخلف جریمه شده و یا از برداشت آب منع می گردند.
تا اینجا مسئله ای وجود ندارد زیرا چه منابع آب را جزء اموال دولت یا حکومت اسلامی (انفال) بدانیم و یا این که آن را جزء اموال عمومی تلقی کنیم، در هر دو صورت طبق قانون وظیفه حفاظت از آن بر عهده دولت می باشد. اما مشکل زمانی ایجاد می گردد که انحصار دولت به عنوان تنها محافظ از منابع آب باعث ایجاد فساد شود. برای شکستن این انحصار و جلوگیری از فساد راهکارهای مختلفی از جمله تشکیل انجمن بهره برداران از منابع آب توسط مردم پیشنهاد شده است. در این تشکل، مردم خود در حفاظت از منابع آب شرکت نموده و از برداشت های غیر مجاز جلوگیری می کنند.
در خصوص تشکیل انجمن بهره برداران از منابع آب در شهرستان های انار و رفسنجان، معمولا نگرانی هایی توسط کشاورزان مطرح می شود که به جا نیز می باشد.
در این خصوص کشاورزان مصداق ها و مثال هایی را مطرح می کنند که برای آنان یادآور خاطرات تلخی است. آنها می گویند در مواردی که ما به برداشت های غیر مجاز و یا حفاری های غیر مجاز تذکر داده و یا با آنان درگیر شده ایم معمولا به مجازات تذکردهنده ختم شده است تا این که به مجازات متخلف منجر گردد. لذا کشاورزان تنها راه حفاظت از منابع آب را دخالت دولت و سختگیری در این زمینه دانسته و تمایلی به مشارکت در حفاظت از منابع آب از خود نشان نمی دهند. حرفی که قانون نیز آن را تایید می کند. اما نکته اینجاست که این اتفاق نیز به تنهایی عملی نبوده زیر اگر بود به سرنوشت کنونی دچار نمی شدیم.
لذا برای این که اشکال نبود قدرت اجرایی انجمن بهره برداران از آب و خطر انحصار دولتی به طور همزمان شکسته شود، پیشنهاد می شود تا انجمن هایی با همکاری دولت و مردم تشکیل شود. در این خصوص شهرستان‌های انار و رفسنجان به قسمت های مختلفی تقسیم می شوند. هر قسمت یک گروه ۵ نفره برای شرکت در انجمن بهره برداران از آب انتخاب می کند. این گروه مسول نظارت بر آبکشی از قسمت دیگر خواهد بود. بهتر است که افراد منتخب قسمت پایین دست مسول نظارت بر چاه های آبکشی قسمت های بالادست باشند تا انگیزه آنها برای حفاظت از منابع آب بیشتر شود.
این گروه های کوچک در صورت مشاهده هر گونه تخلف، مورد را به انجمن گزارش داده و انجمن نیز آن را به اداره آبیاری منتقل می کند. لذا از درگیری مستقیم مردم با مردم جلوگیری می شود.
انجمن این حق را خواهد داشت تا در صورت عدم اقدام به موقع اداره آبیاری موضوع را به دادگاه ارائه نماید. بدین ترتیب هم انحصار دولت در حفاظت از منابع آب شکسته شده و پیامدهای منفی این انحصار از بین خواهد رفت و هم از درگیری های محلی جلوگیری می شود. مثل همیشه مقاله را با آیه ای از قرآن کریم به پایان می بریم:
از تو درباره انفال [= غنایم، و اموال بدون مالک ]سؤال می کنند; بگو: «انفال مخصوص خدا و پیامبر است، پس از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، و خصومت هایی را که در میان شماست، اصلاح کنید و اگر ایمان دارید، از خدا و پیامبرش اطاعت کنید» (سوره انفال آیه ۱).
دکتر محمد عبدالهی عزت‌آبادی، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات پسته کشور