طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، کودک آزاری عبارتست از آسیب یا تهدید سلامت جسم و روان یا سعادت و رفاه و بهزیستی کودک به دست والدین یا افرادی که نسبت به او مسئول هستند.
از منظر روانشناسی، کودک آزاری شامل رفتارهایی است که توسط افراد دیگر به ویژه بزرگسالان نسبت به کودکان انجام می‌شود و به سلامت جسمی و روانی کودکان آسیب می‌زند. از طرفی در تعریف خشونت، می‌خوانیم هر گونه رفتار عمدی بین افراد که احتمال آسیب جسمی یا روحی را به همراه داشته باشد.
با توجه به بررسی های انجام شده حدود ۷۰ درصد موارد اعمال خشونت و آزارگری در محیط خانه حادث می‌شود و کودکان بخشی از اعضای خانواده هستند که این خشونت‌ها را متحمل می‌شوند، به دلیل اهمیت بحث کودک آزاری و جلب نظر جهانیان به این موضوع، نوزدهم نوامبر مصادف با بیست و نهم آبان، به نام روز جهانی کودک آزاری نام گداری شده است.
کارشناس مسئول سلامت اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی شیراز با اشاره به اهمیت بحث کودک آزاری در جهان امروز و ابعاد گسترده آن، به بیان نشانه‌های خشونت در کودکان، انواع و علل کودک آزاری پرداخت.
طاهره قنبریان در مورد نشانه‌های خشونت در کودک گفت: از نشانه‌ها، تغییر ناگهانی‌ست که در رفتار یا انجام تکالیف مدرسه کودک ظاهر می شود، از طرفی کودک برای حل مشکلات جسمی و طبی خود کمکی دریافت نمی کند، مشکلاتی در یادگیری پیدا می‌کند که نمی‌توان آنها را به علل خاص جسمی یا روانی منتسب کرد.
او ادامه داد: کودک فکر می کند اتفاق بدی قرار است رخ بدهد، بسیار زود به مدرسه می‌رود و سعی می کند مدرسه را دیر ترک کنند و تمایلی به رفتن به منزل ندارد.
قنبریان خاطرنشان کرد: وقتی که کودک دارای علامت سوختگی، گازگرفتگی، کوفتگی، شکستگی استخوان و دور چشم سیاه باشد، زمانی که که کودک از والدین خود هراسان است و یا در موقع رفتن به منزل گریه می کند و یا وقتی که به بزرگسالان می رسد خود را جمع می کند، یا هنگامی که صدمات ناشی از آزار والدین و یا سایر مراقبان را گزارش می کند، هر کدام نشانه خشونت در کودکان است.
او با بیان اینکه والدین این کودکان اغلب نگرانی کمی در مورد کودک دارند، گفت: این گروه، مشکلات کودک را انکار کرده و کودک را به خاطر مشکلاتتش در منزل یا مدرسه مورد سرزنش قرار می دهند، از معلمان یا مراقبان کودک در خواست می کنند که برای ایجاد انضباط در کودک برای او سخت گیری کنند.
قنبریان اضافه کرد: والدین این کودکان در کل آنان را بد، بی‌ارزش یا ظالم می‌دانند و انتظار انجام کارها یا تکالیفی را دارند که خارج از توان کودک است؛ به همین دلیل این کودکان با والدین یا مراقبان خود ارتباط برقرار نمی‌کنند و در آینده نیز در برقراری ارتباط با همسالان و بزرگسالان با مشکل مواجه می‌شوند.
انواع کودک آزاری
این کارشناس سلامت اجتماعی کودک آزاری را به انواع روانی، جسمی و جنسی و بی‌توجهی و غفلت تقسیم کرد.
قنبریان گفت: در کودک آزاری روانی شاهد رفتارهایی هستم که سلامت روان کودک را دچار آسیب می‌کند؛ رفتارهایی نظیر توهین، تحقیر، ترساندن، تبعیض و …
او با بیان اینکه کودک آزاری جسمی شامل رفتارهایی است که به کودک از نظر جسمی صدمه می‌زند، گفت: کودک آزاری جنسی اجبار از کودکان در فعالیت های جنسی، مشاهده اجباری فعالیت های سوء استفاده جنسی به صورت های مختلف است.
قنبریان با اشاره به اینکه بی توجهی و غفلت یکی از انواع کودک آزاری محسوب می‌شود، گفت: این یعنی توجه نکردن به نیازهای اساسی کودکان مانند تغذیه، بهداشت و آموزش، در حدی که به سلامت جسمی و روانی آنان آسیب برسد.
علل کودک آزاری
این کارشناس سلامت اجتماعی علل کودک‌آزاری را متعدد دانست و به هفت مورد از عوامل اثرگذار بر این معضل و آسیب اجتماعی اشاره کرد.
او گفت: ناآگاهی والدین یکی از علل مهم کودک آزاری است، گاهی والدین یا افراد دیگر که به کودکان آزار می رسانند نمی داند که رفتار آنها کودک آزاری است، مانند کسانی که کودکان را تنبیه بدنی می کنند، مورد تحقیر و توهین قرار می دهند، به نیازهای اساسی آن ها توجهی ندارند و این رفتارها را عادی و معمولی می دانند.
قنبریان، مشکلات اقتصادی را از دیگر علل بروز این رفتار دانست و گفت: فقر سبب می شود که کودکان از دسترسی به نیازهای اساسی خود مانند آموزش، بهداشت و تغذیه محروم شوند و یا والدین به علت فشارهای مالی با رفتارهایی مانند پرخاشگری، خشونت و بی توجهی مورد آزار قرار دهند.
او به اعتیاد به عنوان یکی از علل موثر در کودک آزاری اشاره و عوارض اعتیاد را موجب بروز رفتارهای آزار دهنده از سوی فرد معتاد بیان کرد و گفت: یکی دیگر از علل کودک آزاری، بیماری روانی است، اگر والدین یا مراقبین به بیماری یا اختلال روانی مبتلا باشند، با رفتارهایی مانند تندخویی، خشونت، ناسازگاری و بی توجهی که ناشی از بیماری روانی آنهاست، سبب آزار کودکان می شوند.
این کارشناس همچنین به مشکلات خانوادگی به عنوان یکی دیگر از دلایل کودک آزاری اشاره و اضافه کرد: مشاجره‌های شدید و طولانی والدین، جمعیت زیاد خانواده، شیوه های تربیتی نامناسب، در برخی از موارد وجود ناپدری و نامادری سبب می شود که کودکان مورد آزار قرار گیرند.
او با بیان اینکه مشکلات کودکان هم می‌تواند به عنوان دلیلی بر کودک آزاری باشد، گفت: کودکانی که مشکلات شدید و پایدار نسبت به کودکان دیگر دارند، بیشتر از سایر کودکان مورد آزار قرار می گیرند، مانند کودکانی که دچار بیماری های جسمی، مزمن و طولانی مدت یا مشکلات رفتاری از قبیل پرخاشگری، بی قراری، بیش فعالی، اضطراب و شب ادراری هستند. به علت مشکلاتی که برای بزرگسالان ایجاد می کنند و نیز به سبب ناآگاهی والدین از این مشکلات اغلب مورد آزار جسمی و روانی قرار می گیرند.
این کارشناس یکی دیگر از مسائل تاثیرگذار بر بروز کودک آزاری را مشکلات مدرسه دانست و گفت: مشکلاتی که در مدرسه برای دانش آموزان ایجاد می شود مانند انتظار بیش از حد، ندیدن تفاوت ها، ایجاد اضطراب، ترس و رقابت های شدید، تبعیض، تنبیه بدنی، تحقیر و توهین سبب آزارهای جسمی و روانی کودکان می شوند.
قنبریان با تاکید بر لزوم توجه جدی به تفاوتهای رفتاری کودک از سوی مراقبین و والدین، رفع علت‌های کودک آزاری را مهمترین راهکار در کاهش این آسیب اجتماعی و از بین بردن مخاطرات آن دانست.