شهرستان انار از ابتدای پاییز امسال تاکنون سال خشکی را پشت سرگذاشته و بارشها حدود ۸۰ درصد کمتر از سال گذشته بوده است.
انارپرس برای بررسی دلایل علمی این موضوع با محسن مدرسنژاد، اقلیمشناس و یکی از فرهیختگان شهرستان انار گفتوگویی کرده که در ادامه میتوانید بخوانید.
مدرسنژاد دارای مدرک کارشناسی «اقلیم شناسی و ژئومورفولوژی» از دانشگاه یزد و کارشناسی ارشد «جغرافیای سیاسی» از دانشگاه شهید بهشتی تهران است.
آقای مدرسنژاد، به نظر شما دلیل عدم بارندگی در زمستان امسال در شهرستان انار چه میتواند باشد؟
اگر به یاد داشته باشید در سالهای ۹۲ و ۹۳ بارندگیهای مناسبی در شهرستان انار داشتیم و مخصوصا سال ۹۳ که در اردیبهشت ماه دو روز بارندگی داشتیم و سیل هم آمد. مرداد ماه ۹۳ هم بارش رگباری شدیدی داشتیم که با خود سیل به همراه داشت و در اواخر اسفند ۹۳ نیز برف کم سابقه آمد.
این بارشها به خاطر پدیده النینو که در واقع به خاطر جابجایی جبهه سرد و گرم در اقیانوس آرام ایجاد میشود، به وجود آمد. رخداد النینو تاثیر زیادی بر آب و هوای جهانی و مخصوصا خشکیهای دو طرف اقیانوس آرام میگذارد، به این صورت که در سمت شرق اقیانوس آرام ترسالی و در سمت غرب اقیانوس آرام خشکسالی را سبب میشود.
آب و هوای ایران هم از این جابجایی جبهه آب سرد و گرم اقیانوس آرام تاثیر میپذیرد و برای اکثر نقاط ایران فاز ترسالی را سبب میشود. النینویی که از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ میلادی (شروع سال ۱۳۹۲و خاتمه بهار۱۳۹۴)رخ داد یکی از بزرگترین النینوهایی بود که در تاریخ بشر رخ داد. در بهار سای ۹۴ النینو در حالت خنثی قرار گرفت و معمولا بعد از پدیده النینو، سال بعد پدیده لانینا اتفاق میافتد که همین اتفاق هم در زمستان سال ۹۵ در ایران رخ داد و آب و هوای ایران وارد فاز لانینا شد. پدیده و فاز لانینا برای اکثر نقاط ایران خشکسالی را به همراه دارد و در واقع پدیده لانینا گسترش هوای قطبی به سمت عرضهای جغرافیایی پایین است که دمای آب اقیانوسها را مخصوصا اقیانوس آرام را سردتر از حالت معمول میکند که ایران مرکزی را با خشکسالی مواجه مینماید اما برای مناطق شمالی و شمال غربی ایران ترسالی را سبب میشود.
امسال نه تنها شمال غرب استان کرمان بلکه استانهای اصفهان و یزد هم دچار خشکسالی شدید شدند که به خاطر فاز لانینا است. بعد از عید فاز لانینا در حالت خنثی قرار میگیرد و انتظار داریم بارشهای خوبی در بهار نسبت به زمستان داشته باشیم.
البته امسال پدیده لانینای ضعیف رخ داد. لانینای قوی در سال ۱۳۸۶رخ داد و همه کشاورزان به یاد دارند که سرمای بیسابقه سال۱۳۸۶ چگونه درختان پسته را در آستانه خشک شدن کامل قرار داد.
در پایان باید یاد آوری کنم که بعضی از اساتید اقلیمشناسی تاثیر پدیده النینو و لانینا را در ایران قبول ندارند و اظهار میکنند که نیاز به جمعآوری اطلاعات بیشتری برای اثبات این قضیه است.
با این وجود ظاهرا ابرهای بارانزا بر فراز انار قرار میگیرند اما بارشی در کار نیست، دلیل این مساله چه می تواند باشد؟
اولا ابرهای سیروس که همان ابرهای نازک هستند در ارتفاع ۱۰ تا ۱۲ کیلومتری قرار دارند. این ابرها به خودی خود بارشی ندارند اما خبر از ورود سامانه بارشی را به منطقه میدهند. اگر این سامانه بارشی که از دو جبهه سرد و گرم تشکیل شده یکی از دو جبهه خود را از دست بدهد دیگر سامانه بارشی با خود بارشی نداشته و فقط آسمان ابری بدون بارش را داریم. معمولا سامانههای بارشی یا سیکلونی که وارد ایران میشوند اکثرا یا جریان گرم خود یا جریان سرد خود را از دست می دهند و اگر بارشی هم داشته باشند در مناطق غربی ایران خالی میکنند.
دوما اگر ابرهای کومولوس یا کومولونیمبوس در منطقه ظاهر شوند که همان ابرهای سفید و بزرگ و پنبهای شکل هستند نشان از ورود سامانه قوی بارشی در منطقه دارد و این ابرها در ارتفاع شش کیلومتری زمین قرار دارند و به شدت وابسته به رطوبت منطقه هستند و اگر در منطقهای رطوبت کافی در جو باشد، بارشیهای خوبی دارند اما در شهرستانهای انار و رفسنجان به خاطر رطوبت پایین منطقه، بارش زیادی ندارند و برداشت آب از سفرههای زیر زمینی و خشک شدن زمین و تاثیر آن بر خشک شدن بیشتر جو منطقه هم باعث کاهش بارش از چنین ابرهایی میشود.
سوما بیشتر بارشهای شهرستان انار در اسفند و اوایل فروردین رخ میدهد و در دی ماه محل تشکیل توده هوا در نزدیکی کشور قبرس در دریای مدیترانه است که فقط نیمه غربی و شمال غربی ایران را اکثرا پوشش میدهد، مگر اینکه سامانه بارشی قوی باشد که منطقه ما را هم پوشش دهد. در بهمن محل تشکیل سامانههای بارشی در مرکز دریای مدیترانه قرار میگیرد و وسعت بیشتری از ایران را پوشش میدهد و معمولا ما بارشهای بیشتری در بهمن نسبت به دی ماه در منطقه خودمان داریم.
در اسفند ماه محل تشکیل سامانههای بارشی در منتهیالیه دریای مدیترانه و نزدیکی اقیانوس اطلس است که این سامانههای بارشی کل ایران را پوشش میدهند و به سه دسته تقسیم میشوند: سامانههایی که به سمت شمال غرب حرکت می کنند، سامانههای که به سمت غرب حرکت می کنند و سامانههای که به سمت جنوب غرب حرکت میکنند.
شهرستان انار در مسیر حرکت سامانههای جنوب غرب است. این سامانه با عبور از دریای سرخ و خلیج فارس و گرفتن رطوبت از این دو دریا، بارشهای خوبی برای منطقه ما در اسفند و فروردین به همراه دارد.
آیا آلودگی هوای ناشی از معادن یا خشکی دشت و رطوبت پایین میتواند بر بارندگی تاثیر منفی داشته باشد؟
بله. مخصوصا برداشت آب از سفرههای زیرزمینی منطقه. چون ما در منطقه خشک هستیم و خشکی بیشتر منطقه بر افزایش سالهای خشکسالی میافزاید و از طرف دیگر با گرمتر شدن زمین و تغییرات آب و هوایی شاهد کاهش بیشتر بارش هستیم وتاثیر گرمایش کره زمین بر خاورمیانه و مخصوصا ایران خشکسالی بیشتر را به همراه دارد. در مورد معادن مطالعاتی نداشتم.
برخی میگویند وقتی که ابر بر فراز شهرستان است، چرا آنها را بارور نمیکنند؟
ابرها به طور کلی به سه دسته تقسیم میشوند: سیروس، استراتوس و کومولوس. ابرهای سیروس را که بارش ندارند معمولا بارور نمیکنند. برای ابرهای استراتوس و کومولوس از هیدروژن خشک جهت بارور سازی آنها استفاده میشود که به نظر من تا شرایط صعود برای این ابرها مهیا نشود اگر باروری هم انجام شود، بارش دلخواه رخ نخواهد داد و فقط هزینهای را بر دوش دولت میگذارد.
ما در یک منطقه خشک هستیم که اختلاف بارشی آن زیاد است. ممکن است یک سال باران فراوان بیایید و سال بعد قطرهای باران به زمین نخورد. به جای هزینه کردن برای باروری ابرها میتوان سدهای خاکی را در مناطق مستعد کوهستانی درست کرد تا در سالهایی که باران زیاد میبارد سیلابها را پشت سدها نگه داشت تا هم سفرهای زیرزمینی تغذیه شده و هم محیطی برای تفریح فراهم شود.
این را هم بگویم که در یزد بارورسازی ابرها به مرحله اجرا درآمد اما نتیجه خوبی نداشت و کنار گذاشته شد.