۸ نظر
۱ اردیبهشت ۱۳۹۴ - ۷:۳۲
قرآن بر این نکته تاکید می کند که جهت کنترل منابع آب، بویژه منابع آب زیر زمینی بایستی شفافیت وجود داشته و سهم هر فرد یا گروه کاملا مشخص باشد. از آنجایی که منابع آب زیر زمینی به صورت مشترک بوده و مالکیت بردار نیستند، این تقسیم مالکیت تنها بایستی بر روی زمین صورت بگیرد. به عبارت دیگر نمی توان سهم آب هر گروه یا فرد را در زیر زمین از هم جدا نمود. در این خصوص، مسیر خروجی تمام بهره وران باید به صورت واحد در نظر گرفته و بر روی زمین تقسیم آب صورت گیرد.
در صورتی که هر بهره بردار به طور جداگانه مسیری تعریف شده به منبع داشته باشد ممکن است برداشت بی رویه صورت گیرد. چنانچه این مسئله در مورد بهره برداری از چاه های آب برداشت ازسفره های زیر زمینی اتفاق افتاده است. این در حالی است که در صورت مشترک بودن شاهرگ اصلی متصل به منبع، کنترل آن توسط دولت آسان تر خواهد بود. سپس تقسیم آب از یک منبع روی زمین صورت می گیرد. منبعی که ارتباط آن با منبع اصلی کاملا کنترل شده و لذا امکان ورود بیشتر از حد از منبع اصلی به منبع روی زمین وجود ندارد. بدین ترتیب خطر تخریب منابع آب زیر زمینی حل می شود. با این وجود، نحوه تقسیم آب منبع روی زمین نیز مسئله دیگری است که قرآن به آن پاسخ داده است.
در تقسیم آب منبع آب روی زمین، فرد مورد نظر نبوده است. به عبارت دیگر برای جلوگیری از هزینه های اضافه در تقسیم آب بین افراد زیاد، آب بین اقوام تقسیم شود. واضح است که اقوام مختلف آب را بین اعضای خود تقسیم می کنند. این مسئله علاوه بر کاهش هزینه ها، مشکلات تقسیم آب و نزاع های معمول در این خصوص را کاهش می دهد. علاوه بر این، از آنجاییکه اقوام مختلف نیز به طور شفاف سهم خود را می دانند از دعوا و نزاع بین آنها نیز جلوگیری می شود.
الگوی ارائه شده در قرآن می تواند به خوبی در کنترل برداشت آب از منابع زیر زمینی استفاده شود. در این زمینه می توان در عوض واگذاری چاهها به افراد، مجموع آب چند چاه را در یک مخزن بزرگ ذخیره نموده و تقسیم آب از محل ذخیره آب صورت گیرد. در چنین شرایطی مدیریت و اداره برداشت آب از چاه ها بر عهده دولت است. به عبارت دیگر اداره چاه ها و لذا تغییر در سهم آب تعیین و لذا برداشت بیشتر از سهم توسط افراد از بین می رود. بدین ترتیب تمام افراد صاحب آب ذخیره شده در روی زمین می توانند حجم آب ذخیره شده سهم خود را بدانند. در چنین شرایطی یکی از نقاط مثبت طرح جلوگیری از نا محدود پنداشتن منابع آب است. منابعی که قبلا در زیر زمین بود و افراد ممکن بود آن را لایزال بپندارند. این در حالی است وقتی با چشم این محدودیت را مشاهده می کنند باور آن آسان تر است. به عبارت دیگر در حالت قرار داشتن منبع در زیر زمین و خارج بودن از دید افراد، تنها در صورتی باور به محدود بودن آن پیدا می کردند منبع تخریب شده و خروج آب از چاه با مشکل مواجه شود.
نکته دیگری که می تواند در این تقسیم آب با دیده مثبت بدان نگریسته شود، تقسیم آب از منبع سطحی است. واضح است که در چنین شرایطی برداشت بیشتر از سهم هر فرد یا گروهی به طور مستقیم و در آن واحد بر برداشت افراد یا گروه های دیگر موثر است. لذا هرگز چنین اجازه ای به او داده نمی شود. این در حالی است که تاثیر برداشت بی رویه افراد از سفره های زیر زمینی بر افراد دیگر با وقفه زمانی صورت گرفته و در کوتاه مدت نا ملموس است. لذا افراد خود را در رابطه با رفتار دیگران کمتر مسئول دانسته و کمتر برداشت های بی رویه آنها را موثر در سهم خود می دانند. این در حالی است در برداشت از ذخیره روی زمینی امکان برداشت بی رویه یک فرد وجود ندارد مگر اینکه دیگری کمتر برداشت کند.
همچنین در حالت ذخیره روی زمینی امکان افزایش سهم به هیچ وجه وجود ندارد. این در حالی است که برای چاههای خصوصی این مسئله از طریق کف شکنی، جابجایی و گالری زنی وجود دارد. این مسئله می تواند از طریق چانه زنی و رایزنی های متعدد صورت گیرد. این مسئله وقتی تاثیرات منفی بیشتری دارد که همواره افراد به این چانه زنی ها امیدوار بوده و لذا به جای افزایش بهره وری استفاده از سهم آب موجود، همواره در پی افزایش سهم خود می باشند. از طرف دیگر این مسئله حس نا محدود بودن منابع آب را نیز افزایش می دهد. زیرا فرد همواره احساس می کند که راهی برای افزایش مقدار آب در دسترس و جلوگیری از کاهش آن وجود دارد. این در حالی است که در شرایطی که منابع آب از ذخایر سطحی تامین می شود و گلوگاه ورودی این منبع نیز محدود و صد درصد تحت کنترل دولت است، هیچ روزنه امیدی برای افراد جهت افزایش برداشت وجود ندارد. لذا تنها راه افزایش درآمد، افزایش بهره وری آب و استفاده از آب در دسترس می باشد. بدین ترتیب بهره برداری پایدار از منابع آب همراه با بهره وری بالای آب تضمین می گردد.
سوره اعراف، آیه ۱۶۰
“ما آنها را به دوازده گروه ـ که هر یک طایفه اى (از دودمان اسرائیل) بودند ـ تقسیم کردیم. و هنگامى که قوم موسى (در بیابان) از او تقاضاى آب کردند، به او وحى فرستادیم که: «عصاى خود را بر سنگ مخصوص بزن.» ناگهان دوازده چشمه از آن بیرون جست; آنچنان که هر طایفه، چشمه و آبشخور خود را مى شناخت. و ابر را بر سر آنها سایبان ساختیم; و بر آنها «منّ»[= نوعى صمغ شیرین گیاهان] و «سلوى» [= پرنده اى مانند بلدرچین ] فرستادیم; (و به آنان گفتیم:) از روزیهاى پاکیزه اى که به شما داده ایم، بخورید; (و آنها کفران کردند; ولى با این کار) به ما ستم نکردند، بلکه به خودشان ستم مى نمودند.”
دکتر محمد عبدالهی عزت‌آبادی